शनिवारीय साहित्य : ‘माफी’- गोपीराम भण्डारी

• फाल्गुन १५, २०७७
• 0

हुने खाने लाई त सधै दशै छ । नहुनेलाई वर्षमा एक पल्ट पीडाको भारी बोकेर आउँछ ।

मध्यम र निम्न बर्गीय समुदायका केटाकेटीहरु हिलो, मैलो पखाल्न । अप्ठयारो र अभाब थाहा नपाएका सन्ततीको मुहारमा मुस्कान छर्न पनि सघाउँछन् यी चाडपर्वले।

……………………

बालबालिका सधैँ खेल्ने चौर । झुण्ड झुण्डमा बालबच्चाहरु जम्मा हुँदा रमितालाग्दो देखिएको छ ।

समुहले आआफ्ना ढुङ्गाका पोल बनाएका छन् । धुलोमा कोतरेर बनाइएका सीमा रेखाहरु देखिन्छन् । व्यस्त छन् बालबालिका । घुन्ना, चुन्नि, डन्डीबियो, फुटबल खेलका नियम परिमार्जन गरी मौलिक घेरा, नियम र रेफ्रिका सिर्जना गरी खेलहरुमा रमाईरहेका काम छन् ।

चौरको किनारमा एउटा एक्लो बरको रूख छ । सायद पिपलको अभावले उदास र चिन्तित देखिन्छ ।

एक्लो महसुस गरिरहेको उसका हाँगालाई एक हुल बच्चाले लप्काई लप्काई प्याकलौरी खेल्दै रोटे पिङ्को आनन्द लिदा बरकोबोटले पनि एक्लो पनबाट मुक्त भएको आभाष गरेको हुनुपर्छ ।

रूखले पनि निसन्देह बालबालिकाहरुलाई खुसीले अक्सिजन बाँडिरहेको छ ।

बिहानको घाम छितिज पारि, करिब छ हात माथिबाट उषाकिरण बनेर धर्तीमा पोखिएको छ । आकासमा पंक्षिले निस्फिक्रि आफ्नो गोरेटो आफै कोरेझै स्कुल, घर र कामधाम सबै भुलेर बालापनका अमिट स्मरणयोग्य चित्र कोर्न मस्तराम छन् बालबालिका ।

पेटले माम नखोजुन्जेल् उफ्रिरहनेछन् । अझ भनौँ दसैँको उमंगले तिनको भोकसमेत पचाईदिएको छ ।

वरको बोट नजिकै एउटा सार्वजनिक धारो छ । केही बालबालिका बाआमालाई सघाउन पानी बोक्न चटारोमा छन् । साथीहरु खेलिरहे जस्तै आफु पनि बेलगाम खेल्न नपाउदा अर्ध रमाईलो मानिरहेका छन् दसैँ ।

खाली गाग्रिका लामो लाइन लगाएर एक हुल केटाकेटीहरु मोबाइलमा झूम्मिएका छन् ।

बसन्त मोबाइलको बिशेषता र काम बताइ रहेको छ ठाँटसँग । त्यो मोबाइल उसका बाबाले एसइइ पास गरेको उपलक्षमा किनि दिएका हुन् ।

त्यही कुरा सुनाउँछ । गर्विलो छाति बनाएर फुर्ति देखाइरहेको छ साथी र सानाहरुलाई ।

ए ! फुर्ती न लगा जाबो साम्सुङ मोबाइल देखाएर । मेरा बाबाले आइफोन ल्याइदिदै हुनुहुन्छ । प्लसटु पनि ए प्लसमा पास गरिस् भने मोटरसाइकल किनिदिने भन्नु भा छ ।

समीरले धाक पेश गर्यो ।

सरि यार मैले गफ लगाएको हैन । जे हो त्यो भनेको । हामी आफ्नो हैसियतमा बस्ने मान्छे तिमीहरुसँग प्रतिष्पर्धामा कहाँ उत्रिन्छौ र ?

भै गो तिमीलाई फ्रेण्ड रिक्वेस्ट नपठाउला नि कि कसो साथी हो ? हो हो सबै जना गलल हास्छन् ।

दाई ! पानी भरीयो । बहिनी सदिक्षाले सबैको ध्यान भङ्ग गरिन् । बसन्त पानी बोकेर घरतिर लाग्छ ।

जस्ताले छाएको दुई तले घरको अगाडी गोबरले आँगन पोतिएको छ । बरण्डाभरी मकै सुकाएको छ । पूर्वतर्फ कुनामा तुलसीको मइरोमा तुलसीको बोट भाचिएको छ । बारीको पाटामा सात वटा बाख्राहरु लामो डोरीमा बाँधिएरै चरिरहेका छन् ।

एउटा बोको फुकेर अगेना छेउको डालोमा राखेको चामल भुईंभरी पोखेर चाटिरहेको छ । आँगनको दक्षिण तर्फ केही भिराला खटहरु छन् जसले घर-आँगन र सडकलाई जोडेको छ । आँगन र सडकको साँधमा गाउँका गन्नेमान्ने महिला अधिकारकर्मीहरु शारदा, सन्ध्या लगायत छन् । दुईतिन पुरुषहरु बसन्तका बा दलबिर कार्कीको पाखुरो समातेर घिच्याइरहेकाछन् ।

आमा विष्णु मायाको कम्मरमा ठुलै चोट देखिन्छ । छड्केछड्के परेर साबित्रिको काधमा हात राखी हिडिरहेकी छिन् ।

बाबु बसन्त, बोका फुकै छ, त्यसलाई हेर्नु, हामी एकछिन चौकी जान्छौ । दलबिरले छोरालाई अह्राउँछन् ।

किन र बा के भयो र ? बसन्त प्रश्न गर्छ ।

ऊ केही जवाफ दिँदैन छोरालाई ।

घरको ढोका खुल्लै, अगेनाभरी चामल, मइरोको तुलसीको बोट भाँचिएको, बोको खुल्लै देखेको वसन्तको अन्यौल मेटिन्न तर चुप रहन्छ । केही नराम्रो चैँ भयो भन्ने अनुमान गर्छ ।

बोकाको नाकबाट सिगान बगिरहेको देखेपछि कौसीबट एक मुठी गाँजा लिएर पिठोमा मुछि कोच्चाइदियो उसले । बाबुबाटै सिकेको हो यो कुरो ।

……………..

ए ! ए ! तपाई तपाईहरु कता ? हुल बाँधेर भित्र छिर्न लागेका उनीहरुलाई देखेर ईलाका प्रहरी कार्यालयमा सेन्ट्री बसेको प्रहरी जवानले रोक्यो ।

ए भाइ हामीहरु इन्स्पेक्टर साबलाई भेट्न आको । अलि पाको जस्तो देखिने एकजनाले जवाफ दिए । उनकै आडमा सबैजना भित्र छिरे ।

तपाईहरु प्रतिक्षालयमा बस्दै गर्नुस् । सर गस्तीबाट फर्कदै हुनुहुन्छ । आदेशकै शैलीमा बोल्यो जवान ।

कति बेला आउनुहुन्छ ? शारदाले प्रश्नको अगुवाई गरिन् ।

आइहाल्नु हुन्छ । बस्दै गर्नु न बरु चिया पिउनु हुन्छ भने मगाइदिन्छु । औपचारिक्ता पुरा गर्छ ऊ ।

हैन  भाइ चिया नखाने । जवाफ दिइन्  उनैले ।

मुद्दा त दर्ता गर्नै पर्छ । यसरी पनि कुट्नु हुन्छ ।

त्यही त महिलामाथि हिंसा गर्न पाइन्छ ? यत्रो दुःख भुक्त गरी घरवार छोरा छोरी सम्हालेकी छन्, तपाईं नहुँदा पनि छोरा छोरीलाई पढाएर बसेकि बिचरी विष्णुमाया दिदीलाई चल्नै नमिल्ने गरी कुट्ने ?

दलबिरमाथि खनिन्छन् महिलाहरु ।

महिलाहरुको प्रश्नले नुन खाएको कुखुरा जस्तै झोक्राएको छ दलविर । विष्णु मायातिर स्नेहका आँखाले पुलुक्क हेर्छ ।

तिमीलाई कस्तो छ भन्न खोजेको थियो होला ? गमक्क फुलिरहेकी विष्णु मायाको अनुहार देखेर आँट गर्दैन ।

प्रतिक्षालयसँगैको नास्पातिको बोटमा बसेको कागले का का गर्दै दलविरको पिठ्युमा बिष्ट्याईदिन्छ ।

ए ! ए ! कागले हग्यो । अचानक बिष्नु मायाले कम्मरमा बाधेको मजेत्रोले पुछ्न खोजिन् ।

भाउजू, के गरेको ? हातबाट मजेत्रो खोस्दै सन्ध्याले रोकिन् ।

कागको बिष्टा परे त अलछिन पो हुन्छ त ! विष्णुमायाको मुखबाट यही शब्द फुत्कियो ।

के यस्तो रुडीवादी कुरा गरेको भाउजु । शारदाले विष्णुमायालाई जवाफ दिइन् ।

कुनचाहिँ लक्षिन छ र ? दलबिर मनमनै फुसफुसाउँछ । र कागको बिष्टा पुछ्न धारातिर जान्छ ।

नमस्कार सर ! प्रतिक्षालयबाट उठेर सबैले हात जोडे ।

हतारमा भित्रिएका ईन्स्पेक्टर नमस्कार फर्काउँदै बोले माफ गर्नु होला धेरैबेर कुर्नु पर्यो की ?

भन्नुस् यहाँहरुलाई के सेवा गरौ ? दशैको बेलामा कुनै नौलो योजना लिएर पो पाल्नु भो की ?

हैन हैन हामी त एउटा सानो समस्या लिएर आएका । यतिन्जेल चुपचाप बसेका पाका मान्छेले जवाफ फर्काए ।

कस्तो समस्या ? पस्कनुस् न त ।

मदिरा पान रोक्ने र सुरक्षा व्यवस्था मजबुत बनाउने विषयमा गाउँको महिला समूहको छलफल सकेर फर्कदै गर्दा विष्णुमाया भाउजुलाई दलविर दाईले मरणासन्न हुनेगरी कुटेर आँगनमा लडाउनुभएको रहेछ । हामीलाई सैह्य भएन । त्यसैले उहाँहरु दुबैजनालाई लिएर आएका ।

जाहेरी दर्खास्त लिएर मुद्दा दर्ता गर्नु परो ईन्स्पेक्टर साब । खरर सबै कुरा बताइन् शारदाले ।

चाडवाडको बेलामा घरका कुराहरु घरमै मिलाउन नसक्ने भएरै आउनु भयो होला । मुद्दा नै दर्ता गर्ने तपाईहरुको राय छ भने प्रमाण पुगेसम्म कानुन कार्यान्वयन गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो । घाउ जाच केस फारम गरौँ । म हल्दार साबलाई पठाउछु, तपाईहरु अस्पतालसम्म गएर सहयोग गरिदिनुस् । ईन्स्पेक्टले पनि विना भुमिका उपाय सुझाए ।

तिम्रो मनको कालो रापबाट निक्लिएको धुवाको राप र तापले तिमीलाई जलाउने भो । भनेको नमानेपछि चाडपर्वमा मामाकै घरमा बस्नु । निक्लिएपछि आफ्नै जङ्गलतिर पस्नु । बिष्नु मायाले सराप्दै आसु झारिन् ।

ढुङ्गो बोल्ला तर अचम्मै लाग्दो गरी दलविर बोलेको छैन । आकाश गंगाबाट पातालको यमुना नदी किनारको केमुनाको रुखनेरको ठूलो शिवलिङ्गमाथि पछारिएर सत्वअस्तित्व र आत्म सम्मान स्खलित भएर गंगामा बगिरहेको छ । पाताल माथिबाट बग्दै आफ्नो अन्त्यष्ठि आफैले गर्दाको अनुभुतिमा हराइरहेको छ । भित्रैदेखि डराइरहेको छ । अनि शब्द बिहिन कराइरहेको छ ।

पिडितको आशु र पिडकको मौनता दर्शक दिर्घामा रमाएका अधिकार कर्मीहरुमा छाएको रौनकले प्रहरीलाई गुह्य कुरोमा चासो लाग्नु अस्वभाविक होइन ।

बिष्नु माया दिदी भीत्र आउनुस् केही कागजातमा सहि गर्नु छ । अरु दुई जना साक्षी पनि भित्र मेरो अफिसमा आउनुस् भन्दै ईन्स्पेक्टर आफ्नो अफिस प्रवेश गर्छन् ।

टेबुलको बायाँ नेपाल प्रहरी र दायाँतर्फ नेपालको राष्ट्रिय झण्डा राखिएको छ । सामुन्ने सोफामा दलविर, सोफाको बायाँ किनारमा बिष्नु माया र दायाँ शारदा र सन्ते बसे ।

अरु केही मान्छेहरु पनि उभिए नजिकै ।

बिष्नु माया दिदी ल भन्नुस् तपाईंहरुको सम्बन्ध कस्तो हो ? तपाईको माग के हो ?

प्रहरीको प्रश्नले उनको आँखा रसाउँछन् । हातले आँखाका डिलसम्म झरेका पिडाका अस्रुबुधलाई पुस्छिन् । र लामो सास तान्दै बोल्छिन् आफ्नै लोग्ने हो । दुई सन्तानको बाबु भइसक्यो । सरकारी जागिरे । यो गाउँको लाहुरे । तर व्यवहार यस्तो छ ।

अनि यी दिदी र अरू मान्छेहरु ? ईन्स्पेक्टरले थपे ।

यी दिदी र उहाँहरु सबै मेरा छिमेकी हुन् ।

तपाईंलाई श्रीमानले पिटेकै हुन् त ?

नपिटी को आउँछ । टर्रो जवाफ ।

हामीले के गर्दिनु पर्यो प्रष्ट भन्नुस् । म अरुको भन्दा पनि तपाईंकै मुखबाट आएको कुरा सुन्छु ।

आफ्ना भन्नेले त केहि गरेनन् तपाईहरु के गर्नुहुन्छ ? यति बोलेर चुप लागिन् ।

सिधासिधा भन है बिस्नुमाया । हामी गाउँलेले उचालेजस्तो पनि नहोस् तिमीले न्याय पनि पाउनु पर्छ । शारदाले उकेरा हालिन् ।

सर बरु उहालाई उहाँको आफ्नै घरमा पठाइदिनुस् । मेरो घरमा फर्किएर पनि नआउन् ।

म मरे पनि मतलब छैन । छोराछोरीले खाउन् नखआउन् । चाडवाड आओस् जाओस् यिनको के भर छ र ? स्याकस्याक नाक बजाउँदै यति बोलेर चुप भइन् ।

के यिनको अर्को पनि घर छ र ? केहि समयको सुन्यतापछि प्रहरीले प्रश्न गर्छन् ।

होला र त घरमा आउँदैनन् । नाक पुछ्दै बोल्छिन् उनी ।

तपाईले त अन्यौल पो बनाउनु भयो । कुरा के हो विस्तारमा भन्नुस् । केही रहस्य होला भन्ने अनुमान गरेर ईन्स्पेक्टरे चासो गरे ।

सम्पति धेरै नभए पनि सरकारको सिन्दुर लगाएको मान्छे हो । हेरचाह-माया ममतामा कुनै कमि हुदैन । घरमा बेहुली भएर भित्रिनुअघि उनका बाबा आमाले भनेको स्मरण गरिन् ।

अझ सोझो सिधा र इमान्दार छ । दुःख दिदैन भन्थे । आज त्यही सोझोपन र इमानदारि झुट भयो ।

हेर्नुस सर ! मेरो जेठो छोरो जन्मिने बेलामा यिनको बढुवा भको भन्थे । त्यसपछिका दिनमा कहिल्यै फुर्सद नहुने । जिन्दगी नै अस्तब्यस्त पारिसके । रिसालु आखाँले दलवीरलाई कटाक्ष गर्छिन ।

वर्षमा कहिले चार दिन कहिले सात दिन आउँछन । अलिअलि पैसा पनि पठाउँछन् । तर यिनले पठाएको त्यो पैसाले दुईवटा छोराछोरीलाई पढाउने, घरमा पाहुनापाछा, बुढो ससुरोलाई औषधी, चाडपर्व, खेतीपाति, बिजुली, पानी त्यसैमा ठिक्क । सबैको कचकच मैले कसरी सहनु ? कहिले एउटा नयाँ सारी लगाउन पाएको हैन, सुन, चाँदीको त के कुरा  ।

यीनको तलब पनि कहिले बढ्ने होइन । तिम्रो प्रमोसन कहिले हुन्छ भनेर सोध्यो भने रिसाउँदै सरकारलाई सोध भन्छन् ।

के सोह्र सत्र बर्षसम्म पनि प्रमोसन हुदैन सर ?

उनको गुनासो सुनिरहे सबैले । उनले फरररर बताइरहिन् पण्डितले पुराण भने झैँ । छोरा जन्मिएर एसईई पास गर्दासम्म पनि एउटै पदमा जागिर खान यीनलाई लाज लागेन ! मैले बिहे गर्दा नाङ्गै हिड्ने केटाहरु अहिले यिनकोभन्दा राम्रो पदमा छन् । तलब दोब्बर लिन्छन् ।

न यिनले शहरमा केही गर्न सके न गाउँमा ।

बरु मेरो जिन्दगी बर्बाद भो यीनको नाउँमा ।

यस्ता हरिलठ्ठकसँग जीवन बिताउनु मेरै दोष हो । हुँदाहुँदा कचकच गरी भनेर, लाठोले हान्ने अनि बोकालाई हानेको तँलाई लाग्यो भनेर बहाना बनाउने ? यस्तालाई के सजाय दिने हो आफैँ भन्नुस् सर ।

कुरा सकेर प्रतिप्रश्न पो गरिन् उनले ।

उनका अनौठा कुरा सुनेपछि सबै खासखुस गर्न थाले !

कुटेको भन्दा पनि झुक्किएर पो लागेको रैछ ! बिष्नु माया दिदीले त लौन नि मार्यो भन्दै कराएको हैन र ? रने माईला बोले ।

लडिरहेकै ठाउँबाट हामीले उठाएका हौँ । शारदा र बिनिता एकसाथ साक्षी बने ।

ए दाइ  तपाई त असल मान्छे हैन रहेछ । घर परिवार, समाजलाई, समय त दिनुपर्छ नि । खाली जागिर भनेर मात्र हुन्छ । तपाईंकी श्रीमतीको गुनासै यस कुरामा रहेछ ।

सर मैले जागिर खाए कि जागिरले मलाई खायो ! जीबनका सुनौला दिनहरु, दिनरात हिउँद बर्खा केहि नभनि काम गरेको छु । कहिले हिमाल, कहिले पहाड, कहिले तराई । सुकेको मुखबाट जिब्रो च्याप च्याप पार्दै बोले दलबिर ।

मलाई भन्दा पनि तपाईले आफैलाई प्रश्न सोधे हुन्थ्यो एकपटक ।

मेरो त कामै यस्तो रातदिन खटिनुपर्ने । मसँग नदाँज्नुस् न आफूलाई । दलबिरको प्रति प्रश्नले झस्किएका ईन्स्पेक्टरले जवाफ दिए ।

मनको कुनामा रहेको खुसी बाहेक अरु त सबै भ्रम रहेछन् सर । न घरको न घाटको, न जनको न धनको, फगत उत्साह क्षण भङ्गुर जीवनको । दार्शनिकले झै शब्दहरू ओकले उनले ।

सन्नाटा छाउँछ फेरि ।

गम्भिर दलबहादुरको अनुहार ईन्स्पेक्टरको अनुहारमा तेर्सिन्छ । त्यसरी आफूलाई हेरेको असहज मान्छन् ईन्स्पेक्टर ।

तपाईंले लगाएको र मैले लगाएको वर्दी एउटै हो सर । कहिले मेची, कहिले काली, कहिले बाढी कहिले पैह्रो । यही होइन र सर हाम्रो कर्म ?

मुख आ पारेर अचम्ममा परेका ईन्स्पेक्टरलाई लाग्छ यो कुनै सिनेमाको सस्पेन्स स्टोरी हो । यो मान्छे प्रहरी होइन । नत्र यतिन्जेल किन रहस्य मै रह्यो कुरो ?

अचम्म नमान्नुस सर मैले न आफ्ना कुरा सुनाउन पाएँ, न यिनले सुने । यहाँ आएर पनि बोल्न मन लागेन । समय पाउँला भनेर पर्खी बसेँ ।

हेर्नुस् सर तपाईले जागिर खाइरहनु भयो होला । तर मैले बाइस बर्ष खर्चिएर खाएको जागिरले मलाई खाईरह्यो !

परिवारको बुझाइमा पनि फरक पर्ने रहेछ ।

ए ! त्यसो भए तपाई पनि पुलीस ? कुन पदमा हुनुहुन्छ ? अलिकति खुशी अलिकति दुखी जस्तो भावमा देखिएका ईन्स्पेक्टर ऊ पुलिस हो होइन पक्का हुन चाहन्थे ।

के कुरा  गर्नु सर । आज भन्दा बाइस बर्षअघि बिकम सिध्याएर प्रहरी सहायक निरीक्षकमा भर्ना भएको थिएँ । त्यसको सातौ बर्षमा एकतह बढुवाको अबसर पनि प्राप्त भयो । त्यसपछिको कथा मेरो श्रीमतीले भनिसकिन् ।

दलविरको जवाफ सुने पछि साच्चै वातावरण बदलियो । अस्पतालमा अप्रेसन सकेर डक्टर बाहिर आउँदा बिरामीका आफन्तको कौतुहल, आशा शंका, भरोसा र भय मिश्रित अनुहारले डक्टरको अनुहार हेरेर जवाफ कुरे जस्तै बन्यो माहौल ।

विष्णु माया पनि मौन छिन् ।

तपाई सइ साब ? ईन्स्पेक्टर अझै आफ्नो भ्रमबाट मुक्त हुन प्रश्न गर्छन् ।

दलविर बोल्दैनन्, केबल होको भावमा मुन्टो हल्लाउँछन् ।

के को असइ ? के को सइ ? कुन किताबमा लेखेको छ यस्ता पद ? मैले त कतै कुनै पुस्तकमा पढेको छैन । प्रहरी सहायक निरीक्षक, नायब निरीक्षक, निरीक्षक जस्ता पद पढे, देखेकी छु ।

फेरि कहिल्यै उँभो नलाग्ने कस्ता पद हुन् ?  ।

बाटोको छेउमा बुढो सालको रुखमा रहेका मौरीलाई कुनै बद्मासले ढुङ्गाले हान्दा बाटोमा हिडिरहेका पैदल यात्रीको टाउकोमा मौरी खनिएझै विष्णुमाया प्रहरीमाथि खनिईन् ।

नरिसाउनुस् न भाउजु । मैले त हाम्रो समाजको बोलचालको भाषा प्रयोग गरेको हुँ । कुनै भेदभाब गरेको हैन ।

शारदा, सन्ध्या, साबित्री लगायतका सबैजना एकापसमा मुखामुख गरे । अनि शारदाले हात जोडिन् इनिस्पेक्टर साब हामीलाई माफ गर्नुस् । कुरा अर्कै रहेछ । हामीले सम्झाइबुझाइ गर्नुपर्नेमा वास्तविकता नबुझी आयौँ ।

के बिग्रियो र ? तपाई हाम्रो भेट भयो नि । जवाफमा ईन्स्पेक्टरले सामान्य औपचारिकता दर्साए ।

दलविर दाई नरिसाउनुस् है । साँच्चै गल्ति नै पो गर्नुभयो कि भन्ने थियो । होइन रहेछ । सारा मान्छेलाई सम्झाउँदै हिडेको मान्छे तपाई हामीलाई सम्झाउन सक्नु भएन भनौँ कि हामीले बुझ्न चाहेनौँ ।

दलविर मुस्कुराए मात्र, केही बोलेनन् ।

तिमीहरु सबै खुस्कियौकि क्या हो ? विष्णुमाया कड्किन् ।

बहिनी ! हिरामा किरा पार्नु हुदैन । दाईलाई हामी ठिक पार्छौ घरै जाऊ । शारदाले सम्झाइन्

सबैजना निस्किए । विष्णुमाया रिसाउँदै तिनकै पछि लागिन् ।

दलविरले अदपसाथ ईन्स्पेक्टरलाई सलाम गरे । अनि श्रीमतीका पछि लागे लुरुलुरु ।

ईन्सपेक्टरले उनीहरु गएको दृष्य हेरिरहे निकैबेरसम्म, सायद मनले  आफैलाई पनि हेरिरहे ।

000

सम्बन्धित शीर्षकहरु

‘नेपाली साहित्यको अवस्था भुटानभित्र अति नाजुक छ’ केशव वैरागी माइला

संचारकर्मी होम कार्कीलाई ‘अनेसास शिखर पुरस्कार’

युवराज नयाँघरेको १९ औं कृति ‘आगोको बीउ’ लोकार्पण

पत्रकार सुधीर शर्माका दुई पुस्तक एकसाथ विमोचन

युवराज नयाँघरेको निबन्धसंग्रह ‘आगोको बीउ’ बजारमा

रमजान अली मियाँको पुस्तक ‘नमाज’ राष्ट्रियसभा अध्यक्ष दाहालले गरे विमोचन

मदन पुरस्कार मोहन मैनालीको ‘मुकाम रणमैदान’लाई, योगेन्द्रप्रसाद यादवलाई जगदम्बा श्री

पोर्चुगलमा नेपाल–पोर्चुगल दर्पण प्रकाशित

गोर्खा लाहुरेको कथा बोकेको साहित्यकार राईको उपन्यास ‘किवाहाङ’ माथि परिचर्चा

साहित्यकार राजकुमार राईद्वारा लिखित उपन्यास ‘किवाहाङ’ बजारमा