‘शिक्षामा समान पहुँच’ भन्ने सरकारी नारा कागजमा मात्र

• कार्तिक २३, २०७७
• 0

चीनको वुहान प्रान्तमा देखिएको कोरोना भाइरसको प्रभाव सबै क्षेत्रमा परेको छ । तर, सबै भन्दा बढी शिक्षा क्षेत्र प्रभावित भएको छ । किन भने यसले कलिला बालबालिकाको भविश्य नै अन्धकार अर्थात घरभित्र सिमिति बनाएको छ । जसको असर बालबालिकामा त झन दिर्घकालिन पर्ने देखिन्छ ।

बिद्यालय गएर ब्यवहारिक रुपमा सिक्नु पर्ने अवस्थामा बालबालिका घरको साँघुरो कोठाको बन्दधनमा बाधिन बाध्य भएका छन् । यसले मानसिक र शारिरीक रुपमा दुबै असर बालबालिकामाथि परेको छ । सिकाई र शारिरीक बृद्धिका असरसंगै मनोबैज्ञानिक असर दिर्घकालिन रुपमा पर्ने देखिन्छ । ब्याग बोकेर बिद्यालयमा भर्ना हुने र बिद्यालयका खुल्ला चौरमा खेल्ने उमेर समूहका बालबालिकाको भविश्य मात्र अन्योल भएको छैन, उनीहरुको अधिकारको समेत हनन भएको देखिन्छ ।

वुहानमा देखिएको संक्रमण केही महिनामै विश्वभरी फैलिएको थियो । विश्व स्वास्थ्य संगठनले सन् २०२० जनवरी २० मा विश्वव्यापी स्वास्थ्य संकट विश्वव्यापी महामारीको घोषणा गरेसंगै यसको असर नेपालमा पनि पर्ने अनुमान गरीदै थियो । फलत नेपाल पनि अछुतो रहेन । यहाँ लामो समयदेखि स्कुल र सम्पूर्ण शैक्षिक संस्थाहरू बन्द छन् । स्कुलमा गएर पठनपाठन गर्ने काम प्राय ठप्प भएको छ ।

शहरमा बस्ने केहि बालबालिकामा अनलाईन कक्षा मार्फत पढाई सञ्चाल गरीएपनि प्रभावकारी देखिएको छैन । यो सुविधाबाट ग्रामिण दुरदराजका बालबालिका बाहिर नै छन् । इन्टरनेटको पहुँच पुग्न नसक्नु, ल्यापटप, कम्प्युटर र मोबाईलजस्ता सामाग्रीमा आर्थिक अवस्थाका कारण पुहँुच पुग्न सकेको छैन् । जसका कारण शिक्षामा समान पुहँच भन्ने सरकारी नारा यथार्थमा नारामा मात्र सिमित बनेको छ । तसर्थ सरकारले शैक्षिक बिभेद गरेको छ । गाउँ र शहरको सिकाई संगसंगै अगाडि बढ्न सकेको छैन् र सरकारले यसलाई व्यवहारिक र बैज्ञानिक रुपमासमेत अगाडि बढाउन सकेको छैन् ।

पढेर कक्षा उत्तिर्ण हुन पाउने उनीहरुको अधिकार समेत परीक्षाहरू स्थगित हुँदा कुण्ठित भएका छन् । परीक्षा पुनः सञ्चालन गर्ने वा आन्तरिक मूल्यांकनलाई आधार मान्ने भन्ने अनिर्णित छ । अधिकांश विद्यार्थीमा कोरोना त्राससंगै पढाईको चिन्ताले मनोबैज्ञानिक असर पार्न थालेको छ । उनीहरूमा सकरात्मक वा नकरात्मक केही मानसिक असर अवश्य पुगेको छ । अधिकांश विद्यालयहरूलाई क्वारेन्टाइन बनाएर बाह्य स्थानबाट आएका व्यक्तिहरूलाई त्यहाँ राख्ने व्यवस्था गरिएका कारण त्यस्ता बिद्यालयको अवश्था ज्यूँकात्यूँ छ ।

नेपालको शैक्षिक क्षेत्र सधैं अस्तव्यस्त रहँदै आएको कुरा सर्वविदितै छ । शिक्षा क्षेत्रमा भएका विविध समस्याहरूलाई व्यापकरूपबाट समाधान गर्ने प्रयास नबढेको कारण यहाँको जस्तो दयनीय अवस्था अन्त विरलै देखिन्छ । जुनसुकै आन्दोलनको पहिलो तारो बन्ने शिक्षा क्षेत्र यसै अलमलमा रहेको छ भने आफूभित्रै भएका विकराल समस्याले यसलाई झन गाँज्दै गएको पाइन्छ । गुणात्मक शिक्षाको जतिसुकै गुणगान र भाषणबाजी गरे पनि स्थिति चाहीँ अत्यन्तै नकरात्मक बन्दै गएको छ, जुन राष्ट्रको लागि राम्रो संकेत होइन ।

आजको समस्या राष्ट्रिय मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय शिक्षा नीति हुन आवश्यक भएको छ । विपदले अवसर पनि ल्याउँछ भनेझैं यो महामारीले शिक्षा क्षेत्रलाई सुधार्ने अवसर दिएको छ । सामाजिक क्षेत्रको महत्वपूर्ण हिस्सा शिक्षा क्षेत्रलाई पनि विगतको विवेचना, वर्तमानको विश्लेषण र भविष्यको पूर्वानुमान गर्दै सुधारका पाइला चाल्ने अवसर प्राप्त भएको छ । सरकार, विद्यालय, शिक्षक, विद्यार्थी, सञ्चालक र अभिभावक सबैको एउटै उद्देश्य हुन जरूरी छ ।

यहाँको शैक्षिक क्षेत्रबाट उत्पादित जनशक्तिले विश्वको जुनसुकै कुनामा गएर प्रतिस्पर्धा गर्न सकोस् । यसका लागि गहन ज्ञान र सीपको विकास हुन आवश्यक छ । यस महामारीमा नेपालको शैक्षिक स्थितिलाई हेर्दा कति गैरजिम्मेवार रहेछ भन्ने कुरा प्रष्ट हुन्छ । विद्यालय सञ्चालक, मुनाफा सरकार, निष्कृय शिक्षक, अस्थीर राजनीति र मौन अभिभावक यी सबै कारणले पनि शिक्षा क्षेत्रमा विकृति देखिएको छ । शिक्षा जस्तो संवेदनशील क्षेत्रमा देखिएको यस्तो संवेदनशीलताले नयाँ पुस्ताको भविश्य के होला ? प्रश्नचिन्ह खडा भएको छ ।

आज नेपालको शिक्षा क्षेत्र परीक्षा सञ्चालन, स्थगन र प्रश्नपत्र निर्माणमै अस्तव्यस्त छ । कतिपय विद्यार्थीमा कोरोनाको त्रास भन्दा पनि यतिका महीनासम्म किताव पढिएन, पहिला पढेको पनि सबै भूलिसके अब परीक्षामा के लेख्ने भन्ने चिन्ता छ भने अर्कोतिर महामारी कतिबेला विषम् परिस्थितिमा पुग्ला र शुल्क लिन नपाईने हो कि भन्ने भयले परीक्षा लिने पनि होडबाजी चल्दै गएको छ ।

यहाँको मूल्यांकन प्रणाली पनि गुणात्मकलाई भन्दा बढी परिमाणात्मक वा संख्यात्मकलाई ध्यान दिइन्छ । विद्यार्थीमा आउने व्यवहारिक परिवर्तन वा उसको सिकाइको प्रगति वा उपलब्धीहरूको लेखाजोखाभन्दा बढी उसको स्मरण शक्ति मापन गरिन्छ ।
शिक्षा भनेको ज्ञान र क्षमतामा विकास गर्न खास गरेर स्कूलरकलेजहरूमा दिइने तालिम, सिकाई वा शैक्षिक प्रकृया हो । शिक्षाको प्रमुख उद्देश्य भनेकै असल चरित्र निर्माण गर्नु हो, व्यक्तित्व, नैतिकता र चेतनाको विकास गर्नु हो । तर, त्यो देखिदैन् ।

कोरोना विपदमा वर्तमानमा शिक्षा क्षेत्रले भोगेको अनुभव, विश्व परिवेश, सिद्धान्त र व्यवहारमा आएका परिवर्तनहरू, आम नागरिकको अपेक्षामा परिवर्तन अनुकुल शिक्षा क्षेत्रलाई सञ्चालन, व्यवस्थापन गर्न हाम्रा सोच, संकल्प, मार्गदर्शन व्यवस्थापन प्रणाली तथा नतिजा सूचकहरूमा रूपान्तरणको जरूरी छ ।

अहिलेको परीपेक्षमा राष्ट्रिय मापदण्ड र अन्तर्राष्ट्रियस्तर अनुकूलको पाठ्यक्रम, परीक्षा र मूल्याङन पद्धति आवश्यक हुन्छ । वैज्ञानिक, प्राविधिक, व्यवसायीक, सीपमूलक, रोजगारमूलक जीवनोपयोगी एवं गुणस्तरीय शिक्षामा सबैको सहज, सरल, सुलभ र समान पहुँच सुनिश्चित गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

आज कोरोना भाइरसले विश्व समुदाय आक्रान्त भएको अवस्थामा स्वास्थ्यमा लापरवाही यति धेरै छ कि मास्क र स्यानिटाइजरको समेत प्रयोग नगरी भीडभाड गरीदैछ । स्वस्थ्य शरीरमा नै स्वस्थ्य मनको विकास हुन्छ र तन मन स्वस्थ्य भए अपेक्षित बौद्धिक विकास सम्भव छ । नेपाल पनि कोरोना भाइरसको महामारीसँग जुधिरहेको छ र संक्रमणको संख्या पनि दिनानुदिन बढ्ने क्रममा छ । कहिलेसम्म यसको चपेटामा बस्नुपर्ने भन्ने बारेमा ठ्याक्कै आँकलन गर्न सकिँदैन ।

शैक्षिक र मूल्यांकन प्रणाली यस्तो हुनुपर्छ । जसमा विद्यार्थीका कमीकमजोरीहरू औँल्याउन सकियोस् र सुधारात्मक कदम चालियोस् । उसको मनोवैज्ञानिक र शारीरीक तथा मानसिक परीक्षण गरियोस् । उसको कौशल, रुची, प्रवृत्ति र झुकाव आदिको पहिचान गरेर ती क्षेत्रमा उसलाई प्राप्त हुन सक्ने सफलताको भविष्यवाणी गरियोस् र सो क्षेत्रमा लाग्न प्रोत्साहन गरियोस् । समयानुकूल परिवर्तित एवं परिमार्जित पठनपाठन सामग्री सिकाइ कृयाकलापहरू अपनाएर स्तर वृद्धि गरियोस् ।

विद्यार्थी तथा नागरिकबाट परीक्षाहरू आन्तरिक मूल्याङ्कनमार्फत ग्रेडिङ गरी विद्यार्थीको कक्षावृद्धि गर्न, विपद् जोखिमका लागि सचेतना कार्यक्रम ल्याउन र वैकल्पिक उपायको शिक्षा सञ्चालन गर्नका लागि आवाज उठिरहेको छ । यसबाट नेपालको शिक्षण पद्धतिमा सूचना प्रविधिको प्रवेश प्रारम्भ हुन लागेको बुझ्न सकिन्छ । हुन पनि विश्वका विकसित मुलुकका शिक्षा प्रणालीसँग तादात्म्य राख्न पनि कोरोनाकाल हाम्रा लागि प्रविधिमैत्री शिक्षा प्रणालीको खाका कोर्ने उपयुक्त अवसर बन्न सक्नेछ । तर, यस्तो अवसर सबैकालागि समान रुपमा लागु हुनु पर्छ । कसैलाई काख र कसैलाई पाखाको स्थितिको अन्त्य हुनु पर्दछ ।

नेपाल सरकारले वैकल्पिक माध्यमबाट शिक्षा प्रणालीको निरन्तरताका लागि नीतिगत खाका कोर्न थाले पनि तत्काल पाठ्यक्रम र परीक्षा प्रणालीमा आमूल परिवर्तनको कल्पना गरेको छैन । तर यो समय परिवर्तनको एउटा उत्तम अवसर हो । त्यसैले पनि सरकारले सबैकालागि शिक्षा भन्ने नारालाई यस कोरोना कहरमा पनि शहरदेखि गाउँसम्म व्यवहारिक रुपमै र समान रुपमै कार्यान्वयन गर्नु पर्ने देखिन्छ ।

तर, कोरोनाको यस बीचको सात आठ महिनालाई हेर्दा भने नेपालको शिक्षा बिभेदपूर्ण देखिन्छ । शैक्षिक क्षेत्रलाई कसरी अगाडि बढाउँने भन्ने बिषयमा स्वय सरकारसमेत अन्योल भएको देखिन्छ । यसलाई सुधारेर बैज्ञानिक, व्यवहारिक र सबै बालबालिकाकालागि शिक्षामा समान पहुँच हुनु पर्ने देखिन्छ । त्यसैले अहिलेको जस्तो सबैकालागि शिक्षा भन्ने नारा कागजमा मात्र सिमित नबनोस ।

सम्बन्धित शीर्षकहरु

जनजिवन : एउटा युवा शक्ति जसले अस्थायी रुपमा पान व्यापार गरिरहेका छन्

‘कतारको राष्ट्रिय दिवस यहाँका जनताको बफादारी, ऐक्यबद्धता र गौरवको वार्षिक स्मरण पनि हो’

अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी श्रमिक दिवस : अझै चासो र चिन्ता वैदेशिक रोजगारकै

अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवस : विश्वभर मानव अधिकारको अवस्था चिन्ताजनक

नेताको हाइफाई, बदनाम हुँदै ट्रेड युनियन

‘काठमाडौंको रहनसहनमा आदत भइसकेको जीवन एकाएक यता लाग्दा अनौठो मान्ने धेरै हुनुहुन्थ्यो’

‘पीएनओ’ अर्थात नेपाली मुलका नेपालीले खोजेका कुरा

‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

जनजिवन : ‘नाफा घाटा आफ्नो ठाउँमा छ, आफ्नो कामप्रति हामी सधैँ सजग, दृढ र ढुक्क छौँ’

‘सरकारले युवाहरुलाई देशमै उद्यमशिल बनाउने वातावरण सृजना गर्नुपर्छ’-बैकुण्ठ दाहाल