किसानले दूधको भूक्तानी नपाउनुको रहस्य !

• शम्भु सुस्केरा
• कार्तिक १९, २०८०
• 0

यो देश कस्को हो ? कोको बस्ने यहाँ ? के पेशा गर्ने यहाँ बसेर ??? हरेक गाउँ, वस्ती र शहरबाट हरक्षण तिखो स्वरमा यो प्रश्न झङ्कृत भइरहेको छ । तर सुन्ने कोही छैन ।

सायद हरेक दरवारहरुबाट मौन जवाफ यस्तो छः राजनीति गर्ने, जसरी पनि चुनाव जित्ने, सरकारमा जाने अनि कर्मचारी र कार्यकर्ता पजनी गर्ने, तिनैसँग मिलेर देश लुट्ने ।

दलसँग मिलेर दलकै सदस्य बनेर व्यावसाय गर्ने र जनता लुट्ने हामी केही मान्छे र हाम्रा सन्तानको मात्र हो यो देश ।

यो जवाफले कोरलेको प्रश्नको भ्रुण यो पनि हो संसारकै उच्च शिखरको देशलाई कतिन्जेल खाडीले पालिरहने ?

दूध उत्पादक किसान र व्यावासायीको जवाफ छ जतिन्जेल पिशाचको हातमा परिरहन्छ यो देश ।

खेती गर्यो बजार छैन । भएको बजार भारतीय उत्पादनले दमन गरेको छ । सरकार उताकै बजारलाई सहयोग हुनेगरी नीति र निर्णय निर्माण गर्छ । बाख्रा पाल्यो उस्तै हालत छ न सरकारी प्रोत्साहन छ न बजार ।

अरुले गाई भैँसी पालेको, घरघरैबाट दूधको किनबेच भएको देख्छ अनि बैँकलाई भएभरको सम्पति राखेर चाकडी गर्दागर्दा रिन निकाल्छ र गाई पाल्छ ।

…फेरि भाग पर्छ बाह्र हातको पिँडालु । किसान मारिएको देश हो यो ।

तीन महिनादेखि स्थानीय दूध संकलकहरुले ठूला डेरीबाट रकम पाएका छैनन् । आफूले नपाएपछि किसानलाई कसरी दिने रु शिवसताक्षी ६ स्थित मिलन चिस्यान केन्द्रका मिलन अधिकारीका अनुसार व्यक्ति र संस्थाले ऋण पत्याउन्जेल किसानलाई पैसा दिइयो अब सक्न अवश्था छैन । झण्डै ४० लाख जति लिनु र दिनु छ ।

उनको दूधका नियमित खरिदकर्ता पोखराबाट सञ्चालित सुजल डेरीको आस्वाशन दिएको थियो किसानलाई दिन बाँकी ३ करोडमा दशैँ अगि बैँकबाट ऋण लिएर आधै भए पनि दिन्छौँ ।

ठूला डेरीहरुले मूल्य घटाउन साना डेरीहरुलाई दवाव दिइरहेका छन् । किसानसँग ६० रुपैया लिटरमा लिएको दूध ५८ मा कसरी दिने ? साना डेरीहरुको गुनासो छ ।

तर साउनको पहिलो हप्ताभन्दा बढीको हात लागेन । र अझै नियमित भुक्तानी हुन सकेको छैन ।

दुग्ध विकास संस्थानले पनि २ महिनादेखि भूक्तानी दिएको छैन । उसका नियमित ग्राहक, चिनजान भनसुनका संकलकलाई जेनतेन दिएको छ । अरुलाई छैन ।

एकहजार लिटर संकलन गरिरहेकाहरुले चारसय पनि संकलन गरेका छैनन्, ४० हजार संकलन गर्नेले १० हजार संकलन गरेका छैनन् । त्यसको पनि समयमा भूक्तानी भएको छैन ।

ठूला डेरीहरुले मूल्य घटाउन साना डेरीहरुलाई दवाव दिइरहेका छन् । किसानसँग ६० रुपैया लिटरमा लिएको दूध ५८ मा कसरी दिने ? साना डेरीहरुको गुनासो छ ।

१० लिटर दूध दिइरहेका किसानबाट यतिबेला ५ लिटर मात्रै लिन्छन् वा दुईदिनमा एक दिन मात्र लिन्छन् उनीहरू । बैँकको किस्ता, गाइलाई दाना र दैनिक गर्जो कसरी टार्ने । किसानको दशैँ खल्लो हुँदैछ ।

सरकारले दूधको मूल्य तोक्यो तर दानाको मूल्यमा मनपर्दी छ । दानाको मूल्य पनि उसैगरी नतोकेसम्म दूधको मूल्य तोक्नुको अर्थ छैन, किसानले मिहिनेतको फल पाउँदैनन् ।

दुग्ध विकास संस्थानका अनुसार दुधको दुई सिजन हुन्छ । माघदेखि साउनसम्मको लिन सिजनमा दूध कम उत्पादन हुन्छ । उत्पादन खपत र भूक्तानीमा समस्या हुँदैन । भदौदेखि पुषसम्मको फ्लस सिजनमा दूध बढी हुन्छ र कहिलेकहिँ खरिद र बिक्रीमा असन्तुलन देखा पर्छ । यही कारण दुग्ध विकास संस्थानले किसानलाई दुईमहिनाको भुक्तानि गर्न नसकेको हो ।

तर दूध संकलकहरु यो तर्क मान्दैनन् । धेरैओटा चाडपर्वहरु पर्ने सिजनमा दूध धेर हुने र खपत नहुने तर्क झुट हो । यसअगि यस्तो भएकै छैन् ।

२०८० वैसाखसम्म नेपालमा माग अनुसार दूध उत्पादन हुन नसकेकाले भारतबाट दूध ल्याउन ठूला डेरीहरुले सरकारसँग अनुमति मागेका थिए । डेरीहरुमार्फत आएको यो प्रस्ताव कृषि मन्त्रालयले पेश गरे पनि अर्थ मन्त्रालयले अस्वीकार गरेपछि भारतबाट दूध आयात अनुमति रोकियो ।

नेपालमा ४ देखि ४ सय ५० रुपैया लगानीमा उत्पादन भइरहेको १ केजी पाउडर दूध भन्सार र प्रहरीको मिलेमतोमा भारतबाट प्रतिकेजी २ सयमै नेपाल भित्रिरहेको छ ।

तर जब गाईमा लम्कीस्किन रोग आयो अमेरिका छुर्पी निर्यात रोकियो । अनि नेपालकै दूध बढी भयो । छुर्पी उत्पादन रोकिएपछि ईलामको मात्र ४० हजार लिटर दूध दुग्ध विकास संस्थानमा थपियो । अन्य डेरीहरुले पनि यसैगरी दूधको भार थाम्नु पर्यो ।

दुग्ध विकास संस्थानको तर्कसँग मिल्दो छ सुजल डेरीको तर्क । झापाबाट बढीमा १५ हजार लिटर दूध लिन सक्ने क्षमता भए पनि ४० हजार लिटरभन्दा बढि उठाउनु परेकाले र अन्य विविध समस्याका कारण किसानको रकम भूक्तानी गर्न बाँकी रहेको स्वीकार्छन सुजल डेरिका राजेन्द्र वस्ती ।

नेपालमा ४ देखि ४ सय ५० रुपैया लगानीमा उत्पादन भइरहेको १ केजी पाउडर दूध भन्सार र प्रहरीको मिलेमतोमा भारतबाट प्रतिकेजी २ सयमै नेपाल भित्रिरहेको छ ।

यसकारण दुग्ध विकास संस्थान, सीताराम दूध लगायतका सबै कंपनीको बिक्री घटे पनि स्थानीय खुद्रा डेरिहरुलाई यसको कुनै देखिँदैन । बरु बिक्री बढेको छ ।

छुर्पीको अमेरिका निर्यात रोकिएको कुरा मान्दैनन् बरू नेपाली छुर्पी निरन्तर अमेरिका निर्यात गरिरहेको बताउँछन् नीजि व्यावसायी । पहिले भन्दा बढी भारतको बाटो हुँदै युरोपसम्म निर्यात भइरहेको दावी छ ।

जति छुर्पी उत्पादन गरिन्छ एकसाथ त्यतिनै घिउ पनि उत्पादन हुने तर घिउको बजार नभएको, यस अगि भइरहेको जापान र कोरियाको निर्यात रोकिएकाले छुर्पीको उत्पादनमा कमी आएको बताउँछन् नेपाल डेरि एसोसियसनका कोशी प्रदेश अध्यक्ष गंगा खड्का ।

खड्काका अनुसार नीजी डेरिहरुले अगिल्लो सरकारको पालामा दूधको मूल्य बढाउन सरकारलाई दवाव दिए र मूल्य बढाए । आफूहरुले मूल्य भन्दा उत्पादन बढाउन जोड गरे पनि सरकारले सुनेन र भारतीय सस्तो बजारको प्रभाव नेपालमा परेको बताउँछन् । अरु देशको तुलनामा नेपाली दूध महङ्गो भएका कारण देश र विदेशको बजार प्रभावित भएको उनको तर्क छ ।

भारतबाट दूध, चीज, नौनी आदि भित्रिनु, गाईमा लम्कीस्किन रोग लाग्नु, मूल्य वृद्धि, आर्थिक मन्दीले क्रयशक्ति कमजोर हुनु, दूधमाथि चरम राजनीति हुनु हालको मुख्य समस्या रहेको बुझ्न कठिन छैन ।

मिलेमतोमा लुकीछिपी भारतीय दूध नेपाल भित्रिने सुइको पाएकाले नेपाली किसानको दूध हो-होइन पक्का भएर मात्र आफूले खरिद गर्ने गरेको उनको दावी छ ।

यस्तै असार साउनमा छुर्पी नबन्ने कारण पनि यो समस्या आएको बताउँछन् अध्यक्ष खड्का ।

दूध मात्र होइन पनिर र मिठाइसमेत भारतबाट आएकाले नेपाली बजार धरापमा परेको मिलन अधिकारीको दाबी छ ।

यति धेरै गुजुल्टिएको समस्या बोकेर दूध किसान, दूध संकलक र ठूला व्यावसायीहरू चलिरहेका छन् तर हेरिदिने, सुनिदिने र समाधान गरिदिने कोही छैन ।

गरिखानेका लागि नेपाल अब आफ्नो रहेन । ऋणबाट कर्मचारी, घरभाडा, बिजुली, केरियर सबै धानेर दूध व्यावासाय गर्न नसक्ने हुँदा आत्महत्या गर्नुभन्दा पासपोर्ट बनाउने तयारी गरेको बताउँछन् उनी ।

एकातिर किसानलाई दूधको भूक्तानी दिन सकेको छैन अर्कोतिर किसानबाट संकलन गरेर लगेको दूध दुग्ध विकास संस्थान विराटनगरमा खन्याउन मात्र त्यहाँका कर्मचारीलाई ५ हजार घुश दिनुपर्छ । नत्र अनेक बहाना बनाएर फर्काई दिन्छन् ।

यति धेरै गुजुल्टिएको समस्या बोकेर दूध किसान, दूध संकलक र ठूला व्यावसायीहरू चलिरहेका छन् तर हेरिदिने, सुनिदिने र समाधान गरिदिने कोही छैन ।

नेपालमा दूध वा दूधजन्य उत्पादनको खपत कति हो । कति उत्पादन भइरहेको छ । कति उत्पादन गर्न सकिन्छ । बजार कहाँ कसरी खोज्ने ? आदिजस्ता सामान्य कुराको व्यवस्थापन गर्न नसक्ने सरकार कसको पक्षमा के काम गरिरहेको होला ?

निरन्तर दुध उत्पादन गर्ने किसानलाई अनुदान दिने, दूध र घिउको गुणस्तर बढाउने होभने स्वेश र विदेशमा बजार व्यवस्थापन गर्न नीजी क्षेत्र आफैँ सक्षम रहेको बताउँछन् व्यावसायीहरू ।

ए सरकार !! यसरी किसान र व्यावसायीको छातिमा झिर रोपेर सुध्रिएला त देश र जनताको अर्थिक अवश्था ? कि यसमै छ मज्जा ???

सम्बन्धित शीर्षकहरु

जनजिवन : एउटा युवा शक्ति जसले अस्थायी रुपमा पान व्यापार गरिरहेका छन्

‘कतारको राष्ट्रिय दिवस यहाँका जनताको बफादारी, ऐक्यबद्धता र गौरवको वार्षिक स्मरण पनि हो’

अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी श्रमिक दिवस : अझै चासो र चिन्ता वैदेशिक रोजगारकै

अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवस : विश्वभर मानव अधिकारको अवस्था चिन्ताजनक

नेताको हाइफाई, बदनाम हुँदै ट्रेड युनियन

‘काठमाडौंको रहनसहनमा आदत भइसकेको जीवन एकाएक यता लाग्दा अनौठो मान्ने धेरै हुनुहुन्थ्यो’

‘पीएनओ’ अर्थात नेपाली मुलका नेपालीले खोजेका कुरा

‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

जनजिवन : ‘नाफा घाटा आफ्नो ठाउँमा छ, आफ्नो कामप्रति हामी सधैँ सजग, दृढ र ढुक्क छौँ’

‘सरकारले युवाहरुलाई देशमै उद्यमशिल बनाउने वातावरण सृजना गर्नुपर्छ’-बैकुण्ठ दाहाल