नेकपाका ‘विभिषण’हरू !

• शम्भु सुस्केरा
• साउन ३०, २०७८
• 0

एउटा नीति कथाबाटै विभिषण महात्म्य सुरू गर्नु सान्दर्भिक लाग्यो ।

कुनै एक देशमा एक राजा थिए । उनको मनमा कुरा खेलेछ आफू जन्मेकै मिति, समय, बार, घडि, पला, राशी, नक्षत्र सबै मिलेर अरु पनि थुप्रै मान्छे जन्मिए होला, त्यो संयोग परेर म मात्रै जन्मेको पक्कै होइन । तर म नै राजा किन भएँ ।

साँच्चै जान्न मन लागेछ र तत्कालै विज्ञ सभा डाकेछन् । कसैले के भने कसैले के, सबैले चाकडीकै भाषा बोले । राजालाई कसैको कुरा चित्त बुझेन ।

एकजना बुज्रुकले सुझाएछन् महाराज ! दरबारदेखि उत्तरपटिको ठूलो जङ्गलमा एउटा साधु बस्छ त्यसले पो केही बताउला की ?

बुज्रुकको कुरा चित्त बुझ्यो । राजा दलबलसहिल वनतिर लागे । नभन्दै एउटा सेउले कुटीमा एक मनुष्य देखियो । हेर्दै घिनलाग्दो, निर्वस्त्र, माटो खाइरहेको थियो ।

त्यसलाई देख्ने बित्तिकै राजाको विश्वास टुट्यो । यो नाथे फोहोरीले यति गहन विषयको के जवाफ देला र ? अविश्वासमै उनले आफ्ना कुरा राखे ।

साधु झर्किएर बोल्यो देख्दैनस् म भोजन गरिरहेको छु । तलाई जान्नु नै छ भने अगाडि जा, अर्को मजस्तै साधु छ त्यसलाई सोध ।

राजा अगाडि बढे । केहीबेर हिँडेपछि अघिकैजस्तो फोहोरी साधु भेटियो । ऊपनि धमाधम खरानी खादै थियो ।

मन नलागि नलागि राजाले आफ्ना कुरा राखे । उसले पनि उस्तै रुखो जवाफ दियो त्यो खोल्सी पारी एउटा गाउँ छ, त्यो गाउँमा एउटा विरामी केटो छ त्यसले जवाफ दिन्छ गएर सोध् ।

राजा गए । नभन्दै खोलापारी गाउँको एक घरमा एउटा रोगी केटो जिर्ण अवस्थामा भेटियो । उसलाई देखेपछि सोधौँ की नसोधौँ भयो राजालाई । उसले विनम्रता प्रदर्शन गरेर राजालाई सोध्यो केका लागि आउनुभयो । को हो तपाई ।

राजाले आफ्नो परिचय दिए र सबै कुरा बताए ।

राजाको कुरा सुनेर उसले भन्यो तपाई राजा हुनुमा कारण छ ।

राजा उत्सुक भए र कान ठाडा पारे ।

केटोले कारण सुनायो ।

अघिल्लो जन्ममा एकैघरका चार दाजुभाइ सिकार खेल्न वनमा गएका थिए । धेरै दिन डुल्दा पनि शिकार भेटेनन् । बाटो पनि बिराए । बोकेको सामलखाजा पनि सिद्दियो ।

लखतरान भएका उनीहरुको झोलामा बचेको एउटा रोटी थियो । त्यही रोटि निकालेर बाँडि खान लागेका थिए । त्यहीबेला भोकले लखतरान भएको अर्को शिकारी आइपुग्यो र एक टुक्रा रोटी माग्यो ।

जवाफमा एउटाले भन्यो यो मुला एकटुक्रा रोटी तँलाई दिएर म माटो खाउँ ? अर्कोले हाँस्दै थप्यो त्यही त, यति नाथे खानेकुरा तँलाई दिएर खरानी खानु हामी ।

एउटा केही बोलेन । अर्को भाइले चाहिँ केही नबोली आफ्नो हातको आधा उसलाई दियो र आधा आफुले खायो ।

ती चार भाइ शिकारी हामी नै थियौँ । जसले तँलाई रोटी दिएर म माटो खाउँ ? भन्यो त्यो तपाईले भटेको पहिलो साधु थियो । जसले तँलाई रोटी दिएर म खरानी खाउँ ? भन्यो त्यो दोस्रो साधु थियो । र तेस्रो जसले त्यो भोकोलाई केही भनेन तर खान पनि दिएन । त्यो म हुँ । न मर्न सक्छु न निको हुन ।

अनि अर्को जो आफुले पनि खायो भोकोलाई पनि दियो त्यो तपाई हो महाराज । त्यही पूर्वजन्मको फलले तपाई आज राजा हुनुभएको हो ।

यहि कथासँग मिल्छ नेपालको वर्तमान संयोग ।

पाँचपटक देश हाँक्नुपर्ने खास योगदान र क्षमता नभए पनि सायद यस्तै केही कारणले प्रधानमन्त्रीको पद आइलागेको छ ।
अझ भनौँ, त्रेता युगका रामको अभिनय गर्नुपर्ने बाध्यता आइलागेको छ ।

राम यस मानेमा की वर्तमान राजनीतिमा पात्र विभिषणको चर्चा वा तुलना हुँदैछ ।

हुन त रावण जन्मिएपछि मात्र विभिषण जन्मिने हो । जब रावण र विभिषणको उदय हुन्छ राम स्वतः अगाडि आउनेछन् ।

तीन पात्र र प्रवृत्तिकै कारण नेपालको वर्तमान राजनीति महाभारत मच्चिएको छ ।

सच्चा रामहरू यत्र, तत्र, सर्वत्र हुँदाहुँदै लोकले रामको अगाडि ‘ह’ विशेषण थपेका पात्र नै आए, खोजियो ।

बिकल्प खोजिएन, दिइएन वा कसैले सच्चा राम हुँ भन्ने आँट गरेन । त्यसैले माथि राजाको कथासँग मिल्दो भएको मान्न सकिन्छ पूर्वजन्मको फल ।

अभिनय नै सही राम बन्ने अवसर जो कोहीले कहाँ प्राप्त गर्छ र ।

अभिनेता रामबाट साँच्चिकै राम बन्ने अवसर हो यो । यो अवसर छोप्न आफूबाहेक अरू कसैले प्रधानमन्त्री देउवालाई सहयोग गर्न सक्दैन । जनताले नपत्याएकै अवस्थामा सावित गरे हुन्थ्यो आफूलाई ।

तर राम भन्न सकिन्छ काँध थाप्न सकिन्न ।

रामका कुरा फेरि गरौँला अब विभिषणका कुरा ।

आप्mनै दलको सरकार गिराएर नक्कली रामलाई साथ दिएकोमा माधव नेपालहरूलाई विभिषण विशेषण दिएको सुनिन्छ । सायद विभिषणलाई धोकेबाज चरित्र मानिएको होला ।

तर धोकेबाज कम सत्यका पक्षपाती र साहसी पात्र बढि मानिन्छन उनी ।

अर्काकी पत्नी बन्धक बनाएर वंश, कुल र राज्यकै बदनाम गर्ने आफ्नै दाजुलाई समर्थन नगर्नु विभिषणको कमजोरी भयो । त्यही कमजोरी उनको नायकी चरित्र हो । उनका अरु पाटाहरू कस्ता थिए गौण भए ।

राजा रावणको अहंकार, दम्भ र अनैतिक कर्मले लंका र लंकेशको राजगद्दी मात्र गुम्दैन राज्यका सबै नागिरकले दुःख पाउछन् । अहंकार त्याग र आफ्नो कर्मप्रति पश्चाताप गर ।

यत्ति थियो विभिषणको भाइफुटे गवार लुटे बन्नुपर्ने मत ।

माधव नेपालहरूलाई धोकेबाज चरित्रकै रुपमा विभिषण मान्न सकिएला । तर, सत्य यो हो की रावण जन्मिएपछि मात्रै विभिषण जन्मिने हो । र रावणको खलनायकी चरित्रकै कारण रामको भूमिका आएको हो ।

नेकपाका विभिषण आज त्यति भाग्यमानी भएनन् जति त्रेता युगका विभिषण भाग्यमानी थिए ।

आफ्ना दाजु अहंकारी, दम्भी थिए । तर रोज्नका लागि राम पनि थिए । तर नेकपा विभिषणका रावण दाजु त थिए तर रोजाइमा कुनै राम भाइ थिएनन् । त्यसैले बाध्यता थियो पुत्ला राम छान्नुको । जोखिम उठाएकै हो ।

मानिएकै सही देउवारामले आफ्ना लागि नभए पनि ती विभिषण चरित्र, तिनको त्याग र योगदानका लागि भए पनि राम बन्ने अभ्यास गर्नै पर्दछ । कुलमान नियुक्तिले एक झिल्को आशा दिएको छ । यो संयोग मात्र नहोस् ।

नत्र भने आफ्नै दाजुको रावणचरित्र विरुद्ध कुनै भाइहरु विभिषण बन्न सक्ने छैनन् । रावणराजको विकल्प मर्नेछ । रामको उदय कल्पनामा मात्र पनि अंकुराउने छैन ।

अब प्रसङ्ग संक्षिप्त रावण चिनारीको ।

रावण सृष्टिकर्ता ब्रह्माका पनाति र विस्रवा ऋषिका छोरा थिए । उनको वास्तविक नाम दशानन् थियो । उनी शिव भक्त महाज्ञानी थिए । शिव पुराणअनुसार शिवले नै उनको नाम रावण राखिदिएका थिए ।

उनका दसओटा टाउका विम्ब मात्रै हुन् । ४ वेद र ६ शास्त्रको ज्ञान भएका विद्वान भएकाले दश टाउके भनिएको हो । यसको अर्थ दस जना बराबरको ज्ञान र दस गुना बल थियो भन्ने हो ।

आजको नेपाली महाभारतमा हामीले झेलेका माधव नेपाल, पुष्पकमल दाहाल, शेर बहादुर देउवा र बाबुराम भट्टराईहरू भन्दा राजनैतिक संघर्ष, व्यक्तिगत दुख र अभाव बढि झेलेका, गजबले उखाने गफ गर्न जान्ने, सुचनासँगै चेतना पनि बढी भएजस्तो देखिएकाले रावणजत्तिकै विद्वान ठानियो केपी ओलीलाई ।

दुई तिहाइको बलमा बनेका कम्युनिष्ट प्रधानमन्त्रीको बल लंकेशको झैँ माथि उल्लेखित नेताहरुको भन्दा दशगुना बढी नै ठाने जनले पनि ।

जसरी उसवेलाका विद्वान राजा लंकेशप्रति जनताको आशा र भरोशा थियो उसैगरी हाम्रा विद्वानप्रति उस्तै आशा र भरोशा थियो ।

तर दुर्भाग्य भइदियो जसरी आफ्नो विद्वता र बलमाथि लंकेशले धमण्ड र दंभको लेप लगाए उस्तै गरे हाम्रा दुईतिहाईका नेपालेशले पनि ।

दुबैले उस्तै गरे । कमजोरी औँल्याएर सुधार्न खबरदारी गर्ने कान्छा भाइहरुलाई दुश्मन र धोकेबाजे ठाने । घरबाट निकालिदिए । त्यही भुल पतनको जग बन्यो ।

आइपरे मर्न र मार्न चाहने यतिका अनुयायी भएका नेपालेशलाई खलपात्र भन्न मिल्छ र ? प्रश्न उठिरहेको होला ।

उसवेलाका रावणका पनि अनुयायी त थिए नी कतिकति । यसैगरी भन्थे सायद प्रभू हजुरको दम्भ पुजनीय छ । दम्भ जारी रहोस् ।

जसरी आजका नेपाली वा हिन्दी सिनेमा र सिनेमाका खलनायकका अगाडिपछाडि हिड्नेहरुले भन्छन् ।

जनचाहना थियो केपी महाराज बालुवाटारमै राज गरुन् । छताछुल्ल सुशासन र विकाश दिउन् ।

दुर्भाग्य ! अनुयायीहरुले नै जनचाहनाको घाँटी रेटे र रूदै समृद्धिको मलामी गए आफैँ । हुँदाछदाको रामलाई दागबत्ती दिए । र अभिनेता राम, रावण र विभिषण जन्माउने ध्याउन्नमा आफैँ लागे ।

अनुयायीहरूलाई यत्ति पढ्न पनि कठिनाई भयोहोला । मसँग रिसाइसक्नु भयो । तर शान्त भएर, आँखा चिम्म गरेर सोच्नुहोला मित्रहरू ! नेपाली जनताले यति लामो प्रतिक्षा गरेर समृद्धिको फल खानेवेलामा रुखको जरा काट्ने पात्र को हो ?

कतै तपाईहरू आफैभित्र त्यो पात्र पश्चाताप गर्दै नभेटियोस् ।

तपाईलाई लागिरहेको होला यतिधेरै कुरा गर्दा पनि प्रचण्डजीका कुरा खोइ ? बिचरा उहाँहरू न विभिषण न राम ।

विभिषण बन्न त पहिले भाइ हुनुपर्छ रावणको । उहाँहरुलाई भाइ हुने सौभाग्य त मिलेन नै राम हुनका लागि चरित्रले नै दिएन ।

अर्ध हनुमान भन्न सकिएला उहाँहरुलाई । आफु जलेरै होस् आधा लङ्का र लंकेशको दम्भ जलाउने प्रयासमै खुशी हुनुभयो ।

उहाँहरुको क्रान्ति यहाँसम्म आएर खुम्चियो । हुँदै नभएको र हुनै नचाहेको राम जन्माउने असफल प्रयासमा दश वर्षे संघर्षभन्दा बढी घोटिनुपर्यो ।

लंकाका लंकेशलाई रामले बध गरेका थिए । न त यो त्रेता युग थियो न द्वन्द्वको समय । तैपनी उहाँहरुले नेपालका लंकेशलाई बालुवाटारबाट बार्दलीसम्म पु¥याएर ओली सत्ताको बध गरेकै हो ।

नेपाली राजनीतिमा अकारण सिर्जना भएको महाभारतले जनताको समृद्धिको सपना र राजनीति संस्कार दुबैको बध हुनै लागिसक्यो । चेत आएको छैन कसैको ।

चेत आइदिए राजनीतिका रावणहरू साँच्चै दश टाउके मानव बन्न सक्छन् । अभिनयका रामहरू साँच्चिका राम बन्न सक्छन् । सत्ताका हनुमानहरू नेपाली जनतामाथि आशा जगाउने सञ्जीवनी बुट्टी दिनसक्ने जनताका हनुमान बन्न सक्छन् ।

तर बन्दैनन् । यो मेरो कामना मात्रै हो । यी सबैको २०४७ सालदेखीको बिगत, राजनैतिक संस्कार र चरित्र हेर्दा कालिदासको जन्म असम्भव छ ।

जसरी राजा ज्ञानेन्द्रका कारण गणतन्त्र आयो त्यसैगरी वर्तमान राजनीति पर्दामा अभिनय गरिरहेका दलकै कारण निकट भविष्यमा भरपर्दो र विश्वासिलो बैकल्पिक राजनीतिको उदय हुने निश्चित छ ।

बिकल्प खोजिरहेका जनता मात्र होइन राष्ट्रको सेवा गर्ने अवसर नपाएका, अवसर खोज्न वा लिन नसकेका तर पार्टीमा योगदान भएका भिजनरी नेताहरू सबै पार्टीबाट नयाँ बिकल्पमा समाहित हुनेछन् ।
अब यही क्रान्ति अपरिहार्य छ ।

नेपाली आकास हुँदै संसारभर उँड्ने ठूला जहाजहरू सधैँ नेपालीलाई मजदुर बनाएर बेच्न लाने र फर्किँदा नेपालीलाई बाकसमा हालेर ल्याउनका लागि मात्र हुन् ?

त्यो दिन आउनु पर्दैन ? जुन दिन हरेक नेपाली आफ्नो साथमा पुग्दो डलर बोकेर संसार घुमुन् ।

संसारभरि गुड्ने प्राडो, पजेरो, टक्सन गाडिहरू सबै नेपालीलाई पुग्ने गरी उहिल्यै बनिसकेका हुन् । तर त्यो पहुँचमा नेपालीलाई पुग्नबाट यिनैले सधै रोकीरहे । केबल आफुमात्र चढिरहे गाडिहरू ।

भोकलाग्दा दुई छाक र ज्वरो आउँदा सिटामोल खान नपाइरहेका सबै नेपालीलाई जिवन धान्न पुग्ने गरी पैसा छापिएको उहिल्यै हो । तर यिनले केबल आफ्ना ढुकटी भरेर भोटे ताल्चा लगाएका छन् ।

नेपालीका यस्ता सपना साकार बन्न यी दल र नेताले दिएनन् ।

यस्ता बिरोध र असन्तुष्टीहरू बोलेर र लेखे मात्र गन्तव्यमा पुगिँदैन । २० वर्षभित्रमा नेपालीलाई यी र यस्ता पहुँचसम्म पु¥याउनका लागि पनि एउटा गतिलो राजनैतिक दलको उदय गर्नैपर्छ ।

ताकी कहिल्यै नजन्मिउन् राजनैतिक विभिषणहरू । पटकपटक नरचिउन राजनैतिक महाभारतहरू ।

सम्बन्धित शीर्षकहरु

जनजिवन : एउटा युवा शक्ति जसले अस्थायी रुपमा पान व्यापार गरिरहेका छन्

‘कतारको राष्ट्रिय दिवस यहाँका जनताको बफादारी, ऐक्यबद्धता र गौरवको वार्षिक स्मरण पनि हो’

अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी श्रमिक दिवस : अझै चासो र चिन्ता वैदेशिक रोजगारकै

अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवस : विश्वभर मानव अधिकारको अवस्था चिन्ताजनक

नेताको हाइफाई, बदनाम हुँदै ट्रेड युनियन

‘काठमाडौंको रहनसहनमा आदत भइसकेको जीवन एकाएक यता लाग्दा अनौठो मान्ने धेरै हुनुहुन्थ्यो’

‘पीएनओ’ अर्थात नेपाली मुलका नेपालीले खोजेका कुरा

‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

जनजिवन : ‘नाफा घाटा आफ्नो ठाउँमा छ, आफ्नो कामप्रति हामी सधैँ सजग, दृढ र ढुक्क छौँ’

‘सरकारले युवाहरुलाई देशमै उद्यमशिल बनाउने वातावरण सृजना गर्नुपर्छ’-बैकुण्ठ दाहाल