साहित्य : ‘भुसुना चो यात्रा’

• बैशाख २०, २०७७
• 0

आकाशले अँध्यारो अनुहार लाएको थियो । आकाश धुम्मिएको देख्दा मन पनि धमिलिन खोजेको थियो । साथीहरूका उज्यालिएका अनुहारको प्रकाशले मलाई अछुतो बनाएन । आकाश अँध्यारिनुसँग कोही कसैलाई सरोकार थिएन । हाम्रो खुसी देखेर त झन आकाशको अनुहारमा कालो मोसो थपिदै गयो । यता बालाजु बसपार्कमा दिनभर जोतेर थलिएका, हिलाम्मे र धुलाम्मे बूढा गोरु जस्ता थोत्रा गाडीहरू आँखा मिच्दै यात्रु कुरिरहेका थिए । हामी भने त्रिशुलीतिरका घर फर्किदै गरेका लाहुरे जस्ता देखिन्थ्यौँ । खुसी र उत्साह पनि उस्तै थियो । पछाडी भिरेका व्याग पनि उस्तै थिए । बाटो खाजाको जोरजाम पनि उस्तै उस्तै थियो ।

सबै साथीहरू झुरुप्प भेला भयौँ र बालाजुबाट पैदल यात्रा शुरु ग¥यौँ । काठमाडौँको उत्तर पश्चिममा अवस्थित रानीवनको शीर जामा चो नै हाम्रो प्रमुख गन्तव्य स्थल थियो । बालाजु बाइपासलाई छोडेर हामी सबै ककनी जाने मूल बाटो नछोडी तेर्सै रानीवनको काखै काख गयौँ । रानीवनलाई त मंगली बज्जैले बाँधेको मैलो , कतै फाटेको पटुका जस्तो बारले बेरिएको थियो । रानीवनको पुरानो बारले मलाई यस्तै अनुभूति गरायो । हामी जामा चो जाने प्रवेशद्वारमा पुग्यौँ । जहाँ पहरेदारहरूको लामै केरकारमा परियो । तत्पश्चात हामी रानीवनभित्र प्रवेश ग¥यौँ ।

सबैका अनुहार पूर्ण चन्द्र झै देखिएका थिए । प्राकृतिक सुन्दरताको आश्वादनको काल्पनिकताले मनलाई प्रफुल्लीत बनाएको थियो । अरण्यभित्रका सुन्दर, शान्त र सौम्य पत्कर र गोरेटा बाटासँग सँगै यात्रा गर्ने र तिनै भावलाई अक्षरमा उत्रार्ने हाम्रो यात्राको मुख्य उद्देश्य थियो । हामी सबैका मार्गदर्शक नियात्राकार युवराज नयाँघरे सर र यस पदयात्रा कार्यक्रमका संयोजक कमल ढकाल सर लगायत हामी सबै एकै ठाउँमा बसेर युवराज सरका सुझाब लियौ र अघि बढ्यौँ ।

हामीले पैदल मार्गको शुरुमै एउटा सुन्दर रुख भेट्यौँ । रुखका हाँगाका साथै रुखका हात पनि रहेछन् । प्रायःबोटविरुवामा पात सहितका हागाँका टुप्पामा फल लाग्छ नै । त्यस बोटमा पात सहितका हाँगा भने आकाशतिर फर्केर ‘ह्यान्डस् अप’ पोजिसनमा रहेका थिए ,फल थिएनन् । ह्यान्डस् डाउन भएका हातहरूमा भने टन्नै फल लागेका थिए । सायद यो खनायो वा खनायाकै कुनै प्रजाती हुनुपर्छ । यो बोट निकै सुन्दर मनमोहक साथै हेरिरहँदा विचित्रको देखिन्थ्यो ।

ढुङ्गा छापेका पैदल मार्ग सुन्दर थिए । अलिकति पैदल मार्ग पार गर्दा नगर्दै विजुली नभएको साँझमा धूँवा भरिएको नेपाली घरमा छिरेजस्तो भयो । आकाश अघिदेखि रिसाएकै थियो । भूइँ कुहिरो रुखका फेदबाट दौडदै अँध्यारो खोल्सोमा ठोकिदै थियो । यो दृश्य अत्यन्तै दुर्लभ हुनुका साथै मनमोहक थियो । हामी कुनै बैज्ञानिकले नयाँ कुराको खोज तथा अनुन्धानमा निस्के झै अमूल्य चिजको खोजी गर्दै हिड्यौँ हाम्रो खोजको विषय विशाल थियो । त्यहाँ खोल्साबाट झ्याउँकिरीले लय हालेर हामीलाई स्वागत गीत गाएर स्वागत गरिरहेका थिए ।झ्याउँकिरीहरू निकै जागरिला रहेछन् । विविध बाद्य बादन बजाएका बजाई थिए ।

माउँ चरा र बाउँ चराहरु चाहिँ लेकतिर लागिसकेछन् क्यार, चराचुरुङ्गीको चाइँचुइँ थिएन । विचरा बचेराहरू चिसो चिसो भएकाले गुँडमै चुपचाप बसिरहेका थिए होलान । सायद हाम्रो पदचापको आवाजले तर्सिएका पनि होलान । यस्तै अनुमान गरियो । हामी वनेलु झ्याउ, झारपात , किरा फट्याङ्रा र विविध वनस्पति हेर्दै अघि बढ्यौँ ।

यस जङ्गलका वनस्पती मेरालागि त्यति अपरिचित र नयाँ थिएनन् । म बनेपा स्थित नालाको ठूलोवनलाई पाठशाला बनाएर हुर्केकी मान्छे । यहाँको हावापानी र त्यहाँको हावापानीमा खासै फरक थिएन । कतिका नाम थाह थिए,कतिका थाह थिएनन् । कति बोटविरुवाहरू परिचित भएपनि रामेका बा,श्यामेकी आमा भने झँै तिनका खास नाम चाहिँ थाह थिएनन् तर आँखाले भने देखिरहेका बोटविरुवाहरु थिए ।

यात्राका क्रम अगाडी बढ्दै थियो लिखे पानी परिरहेकै थियो । उकालो लाग्दा हामीलाई उक्त मौसम अनुकूल थियो । हामी खुसी हुँदै हिड्यौ । लालीगुँरास, कालीकाठ, अँगेरी, काफल, चिलाउने, सल्लो ,कटुस आदिका बोट हेर्दै हिड्यौँ । विहानको हल्लका नास्ताले छोडिसकेको थियो । आफूले बोकेका पानीले घाँटी भिजाउँदै गयौँ । मेरा लागि यो जामा चो पैदल यात्रा दोस्रो पटक भएकाले गन्तव्यसम्म पुग्दा प्यासले कति अत्याउँछ भन्ने कुराको अनुभव राम्रै थियो । त्यसैले साथीहरूलाई पानीको जोहो गर्ने सल्लाह दिएँ ।

बादल पनि मडारिदै हामीसँगै यात्रामा निस्केको थियो । टुप्पामा पुग्ने सामथ्र्य गुमाएर होला आधाबाटो पनि नहुँदै बादल पानी भएर वर्षन थाल्यो । हामी सबैले ओडोको व्यवस्था गरेका थियौँ । सबैले छाता ओड्नुभयो । मैले हिड्न सहज हुने सोचेर वर्षादी लगेकी थिएँ । आकाशे निलो वर्षादी ओडेर म पनि अगाडि बढेँ । पानी त पूरै डाँडाकाँडा नै थर्काएर पर्न लाग्यो । हामीलाई भने भिन्नखालको अनुभव भइरहेको थियो । जल कवच लगाएर पैदल यात्रा ।

क्या रमाईलो ! यो जङ्गलमा पानी पर्दा न पहिरोको डर न बाडिको डर । हामी निर्वाध रुपमा हिँडी रहयौँ । अव कवचले पनि नधान्ने भएपछि अल्ली ठूला रुखका फेद खोज्दै ओता लाग्यौँ । उक्त क्रममा पत्कर बजेको छस्रङ्ग आवाज आयो । आवाज आएतिर हेर्दा कालिज रहेछ । गन्तव्यको आधाउँधीमा बल्ल जङ्गली प्राणी जगतको एक प्रतिनिधि पात्र देख्न पाइयो । खुसी भएर फोटो खिच्न मोवाइल झिक्न खोज्यौँ तर सम्भव भएन । एक त पानी परेको समय अर्को भनेको कालीज यति छिटो बेपत्ता भयो कि राम्रोसँग हेर्न पनि पाएनौँ । सायद ऊ पनि पानीबाट बच्ने उपाय खोज्दै थियो होला । डाँडाका रुख खासै ठूला थिएनन् । यसो माथि हेर्दा मानव निर्मित केही चीज भएको आभास भयो ।

मैले आर्मी क्याम्प आएको पत्तो पाएँ । पछाडिका साथीहरू सबै जम्मा भयौँ । आर्मी क्याम्पमा एकछिन बस्यौँ । क्याम्पमा दुई जना भर्खरका आर्मी भाइहरू रहेछन् । ती दुई भाइ आफ्नै भाइजस्तै लागे । हामीलाई एकदुई दिन आउँन पो रमाईलो यिनीहरूलाई सधैँ बस्न गाह्रो हुदैँन होला भन्ने सोच आयो ।

‘ यहाँ जङ्गली जनावर आउँदैनन् ? ’मैले सोधेँ । ‘कहिले कहिले चितुवा पनि आउँछ ।’ दुई मध्ये एक आर्मीले भने ।

पानी पनि रहयो । हामीले आर्मीलाई सामूहिक फोटो खिचिदिन आग्रह ग¥यौँ । फोटो खिचिदिए । हामीहरूले धन्यवाद दियौँ र अगाडि बढ्यौँ । म बिस्तारै त हिड्नै नजान्ने । साथीहरूसँगै हिँड्दा नबोली दृश्यावलोकन गर्दै हिड्ने हो भने थाहै नपाई एक्लै अगाडि पुगिसक्ने मेरो नराम्रो बानी छ । यस्तो बानीका कारण यात्राका क्रममा धेरै साथीहरुले किन रिसाएको भनेर थुप्रैपटक सोधेका छन् ।

सँगै भेट भएका साथीहरूको हिँडाइको गतिअनुसार फेरि समूह छुटिहाल्यो । कमल सर, रामहरि सर र राजकुमार सरको एउटा समूह, मेरो, सृजनाजी र छायाँजीको एउटा समूह र युवराज सर, सविता म्याम, मञ्जु म्याम र अन्जु म्यामको अर्को समूह बन्यो । तर हाम्रो दुरी भने धेरै थिएन । युवराज नयाँघरे सरले पछाडीबाट कोसेली को को खाने भन्नुभयो । भोकले पनि पेट बटारिएको थियो । सरले चाहिँ के कोसेली ल्याउँनु भएछ ! हामी कोसेली खान पर्खिराख्यौँ । कोसेली शब्द सुन्ने वितिक्कै मावलबाट आमाले ल्याएको खुवा, केरा र बदामको याद आउँछ । सरले ल्याउँनुभएको कोसेली चाहिँ के रहेछ भनेर सरहरू नजिक नआएसम्म मनमा खुलदुली परि रहयो । सरले सबैलाई पुष्टकारी बाड्नुभयो । भोक लागेका बेलामा हामीलाई त्यो पुष्टकारी अमृत झैँ भयो । पुष्टकारीको खोलमा कोसेली लेखिएको रहेछ । हामीले कोसेली शब्दको रहस्य बुझेर हाँस्यौँ । यो कोसेली भने अन्जु म्यामको आफ्नै उत्पादन रहेछ । पुष्टकारी खाएपछिको तिर्खा रामहरि सरले ल्याउनुभएको स्याउले मेटायौँ ।

जङ्गलको बीचमा खाली चौरजस्तो खुला ठाउँ भेटियो । बस्ने ठाउँ पनि रहेछ । सबैले आराम गर्दै वसन्तको हरियो पालुवालाई पृष्ठभूमि बनाउँदै फोटो खिच्ने लामै कार्यक्रम भयो । माथितिर हरियो मौलाएको जङ्गल, तललिर हेर्दा जङ्गललाई सिरानी बनाएर सुतेको काठमाडौँ । वाह १ यो सुन्दरतालाई अँगालोमा बाँधूँ बाँधूँ जस्तो लाग्यो । यो अलौकिक सुन्दरतामा हामी मग्न थियौँ । मलाई घन्टौँ त्यहिँ बिताउँ जस्तो लाग्यो । मलाई त्यत्रा साथीहरू साथै हुँदा पनि म एक्लै भएर ध्यानमा भएको जस्तो अनूभुति भयो । मलाई यो प्राकृतिक सुन्दरताको मोहिनी रुपले लठ्याईदियो । यो तपोभूमिमा कुन मादकता थियो थाह भएन तर मलाई भने यो अलभ्य सुन्दरताले लठ्ठ पारिदियो ।

मनभरी सुन्दर दृश्यलाई प्रबल बनाउँदै मन नलागि नलागि अगाडि बढियो । चौरबाट ओजेल पर्नु अगाडि एक चोटी पुनः हेर्न खोज्दै थिएँ , नाथे भुसुनाले के के न गरेको जस्तो झ्याप्प आँखामा आक्रमण ग¥यो । राम्रा चिज धेरैबेर टिक्न नपाउँने केही न केहीले बाधा पु¥याएरै छोड्ने । यसरी आँखा पीरो बनाई दियो कि त्यो मेरो सुन्दर भावनाको थोरै शेष पनि अड्न सकेन । आत्मघाती भुसुना मलाई मात्रै असर गरेको हो र, मेरा आँखामा आएर आत्महत्या ग¥यो । आँखा नै धमिला भएका थिए । हिड्नलाई कठिन भएको थियो ।

छाँयाजीले किन सलको बुर्का लगाएको होला भन्ने सोचेकी थिएँ । यस कुराको रहस्य बल्ल थाह पाएँ । यो निकुञ्जले त भुसुना संरक्षण मात्रै गरेको छ कि क्या हो रु जनावर भने एउटै देखिएको होइन । म फत्फताउँदै हिडेँ ।

हरियो झ्याउमा सुनकिरी हिडिरहेको देखेँ । मैले फोटो खिँचे । अरु साथीहरूलाई पनि देखाएँ । सुनौलो रङ्मा साना काला गोला थोप्ला भएको यो सुनकिरी मलाई असाध्यैँ मनपर्छ ।अल्ली माथि जुङ्गे खपटे किरा पनि देख्यौँ । त्यति खेर लाग्यो यो जामाचोमा चाहिँ किराहरूको राज्य रहेछ , यो राज्यको राजा चाहिँ भुसुना रहेछ । सबैले भुसुना कै विषयमा कुरा ग¥यौँ । भुसुनाको जमातले हामीलाई सुरुदेखि नै पिच्छा गरिरहेको थियो । जति ओसिलो ठाउँ आयो, त्यति नै बाक्ला जुलुस पो हुँदा रहेछन् । यो जङ्गल त उनीहरूकै साम्राज्य पो रहेछ । हामी सबैलाई राम्रोसँग हेर्न नै दिएका थिएनन् । हिड्दै जाँदा बाटाका छेउमा निगालो र अम्रिसोका झाङ भेटिए । अम्रिसोको फुल एउटा निकाले र हम्कदै भुसुनासँगै युद्ध गर्दै जामा चो पुगियो । मैले भने यस ठाउँको नाम भुसुना चो राखिदिएँ ।

खानेकुरा बोकेका झोला भुइँमै फालेर थ्याच्च बसियो । छायाँजी भने बस्ने म्याट निकालिरहनु भएको थियो । मलाई भने माटोको आशन नै पर्याप्त थियो । एक छिन आँखा चिम्लिएँ । फेरि प्राकृतिक दृश्यमा मग्न भएँ ।

सबैले ल्याएका विविध परिकारको मिष्टान्न भोजन गरियो । युवराज सरले, जामा चोका बारेमा केही तथ्यहरु बताउनुभयो । ‘पद्मसम्भव तपस्वीले यस ठाउँमा तपस्या गरेको एक जापानीले पत्ता लगाए । उनले यस ठाँउको नाम जामा चो भनेर नामकरण गरे भन्ने भनाई रहेको पाइन्छ ।’

‘उपत्यकालाई घेरेका मुख्य सातवटा डाँडा जस्तो फूलचोकी , शिवपुरी, मणिपुर, चन्द्रगिरी आदि मध्ये प्रमुख डाँडा जामा चो डाँडालाई मानिन्छ । यहाँ उपत्यकाका मुख्य सातै डाँडामा पाइने वनस्पती पाइने कारणले पनि यो डाँडालाई विशेष मानिएको हो । पश्चिमी वायु भित्रिने मुख्य द्वार भएकाले पनि जामा चो मा सातै डाँडाका वनस्पती पाइँएको वैज्ञानिक अवधारणा छ ।’

यसरी युवराज सरबाट जामा चो का बारेमा राम्रा ज्ञानबद्धक जानकारी पायौँ । यस यात्रा कार्यक्रमका संयोजक तथा लेखन कुञ्जका सञ्चालक कमल ढकाल सरले सबैका रचना सुनाउँन लगाउँनुभयो । हामीले आ–आफ्ना रचना सुनायौँ । हामीले हाम्रो गृहकार्य यात्रा निबन्ध लेख्ने बाचा गर्दै पुनः भुसुनासँग पौठाजोरी खेल्दै भाषा,संस्कृतिका कुरा गर्दै ओरालो लाग्यौँ ।
बालाजु आएर सबै आ–आफ्ना गुँडतिर लाग्नुभयो । म पनि थकित ज्यान भएकी अशक्त आमाले आफ्नो बच्चो ठेगानमा पु¥याउँन गरेको प्रयत्नशील प्रयासको पर्यायमा उभिदै गुँडसम्म मलाई पु¥याईदिने बच्चो अर्थात् स्कुटी च्यापेर भुसुनासँग अझै युद्ध हुनसक्ने सम्भावनाको पोको बोकेर धुलेरोडतिर हाँकिएँ ।

-(अर्थ र रोजगार मासिक बैशाख २०७७ अंकमा प्रकाशित)

सम्बन्धित शीर्षकहरु

‘नेपाली साहित्यको अवस्था भुटानभित्र अति नाजुक छ’ केशव वैरागी माइला

संचारकर्मी होम कार्कीलाई ‘अनेसास शिखर पुरस्कार’

युवराज नयाँघरेको १९ औं कृति ‘आगोको बीउ’ लोकार्पण

पत्रकार सुधीर शर्माका दुई पुस्तक एकसाथ विमोचन

युवराज नयाँघरेको निबन्धसंग्रह ‘आगोको बीउ’ बजारमा

रमजान अली मियाँको पुस्तक ‘नमाज’ राष्ट्रियसभा अध्यक्ष दाहालले गरे विमोचन

मदन पुरस्कार मोहन मैनालीको ‘मुकाम रणमैदान’लाई, योगेन्द्रप्रसाद यादवलाई जगदम्बा श्री

पोर्चुगलमा नेपाल–पोर्चुगल दर्पण प्रकाशित

गोर्खा लाहुरेको कथा बोकेको साहित्यकार राईको उपन्यास ‘किवाहाङ’ माथि परिचर्चा

साहित्यकार राजकुमार राईद्वारा लिखित उपन्यास ‘किवाहाङ’ बजारमा