डेढ दशकदेखि टयाक्सी चलाइरहेका लालबहादुर भन्छन– ‘पर्खिनु पर्छ, एकदिन समय आउँछ’

• बिन्दु अधिकारी ढकाल
• चैत्र ३, २०८०
• 0

‘पाँच सयले बदलिएको जीवन’ शीर्षकले नै ध्यान खिच्यो । २०८० साल फागुन १४ गते सोमबारको गोरखापत्र राष्ट्रिय दैनिकमा प्रकाशित सो समाचारको शीर्षकमुनि अलि साना अक्षरमा ‘लुगा सिलाएरै छोरा डाक्टर र इन्जिनियर’ भनेर उल्लेखित अर्को लाइन पढिसकेपछि थप कौतुहल नजाग्ने कुरै भएन ।

नेपालको सूदुरपश्चिम प्रदेश बैतडी जिल्लाका धनीराम दमाई र आनन्दी दमाईका तीन छोरा कसरी डाक्टर र इन्जिनियर बने ? विपन्न परिवारको सङ्घर्षको कथा साँच्चै मन छुने खालको रहेछ । निजी विद्यालयमा पढाउन आर्थिक हैसियत नभएपछि दमाई दम्पतीले आफ्ना छोराहरुलाई सामुदायिक विद्यालयमै पढाएको वृतान्त छ ।

समाचार स्रोतका अनुसार २०४४ सालमा विद्युत् कार्यालयको घर निमार्ण हुने बेला गिट्टी कुटेर कमाएको पैसाले धनीरामले मेसिन किने । त्यही मेसिनको भरमा दम्पतीले जीवन गुजारा मात्रै गरेनन्, छोराहरुको भविष्यप्रति चनाखो भएर स्कुल भर्ना गरेर पढ्न पठाए । छोराहरुले पनि आफ्नो पढाइ लेखाइमा ध्यान दिए । परीक्षामा राम्रो अङ्क ल्याएर पास गरेपछि सरकारले छात्रवृत्तिमा डाक्टर र इन्जिनियर पढाइदियो ।

‘कुटेर काम लगाउँथे, बाँचेर फर्किएँ’ यो पनि समाचारकै शीर्षक हो । अन्नपूर्ण पोष्टले प्रकाशित गरेको हेलम्बु गाउँपालिका– ६, सिन्धुपाल्चोककी गोरी तामाङको पीडा उक्त समाचारमा उल्लेख थियो । गाउँका दिदीबहिनी र केही साथी विदेश गएको देखेर गोरी पनि पौरखी बन्न कुवेत पुगेकी रहिछन् ।

गाउँमा चिनेको दाइमार्फत दुई लाख खर्चेर गोरी कुवेत पुगिन् । त्यहाँ एउटा घरमा उनलाई पु¥याएर ती दाइ फर्किए । घरायसी काम गर्न सुरु गरेकी गोरीलाई सुरु सुरुमा काम ठीकै जस्तो लागे पनि भाषाको समस्या बिस्तारै बढ्दै गयो । कुवेतीले भनेका कुरा गोरीले नबुझने, गोरीका कुरा उनीहरुले । एकदिन बोल्दाबोल्दै गरेको फोन गोरीको हातबाट साहुले खोसिदिए । मोबाइल र सिम नै फुटाइदिए । अरु त अरु साहुका छोराछोरीले धरी गोरीलाई कति पिटे कति गाली गरे । पीर पर्दा रुन दिउन् न दुई पाइला कहीँ सार्न, जतिबेला पनि घरभित्रै रहँदा के बार, कुन महिना, कति गते र नेपालमा कुन पर्व आउँदै छ, थाहै हुन छाड्यो ।

सबै प्रकारले सुरक्षित आफ्नो घरमा बस्न कसलाई पो मन हुँदैन र ? तर परिस्थिति बिपरित भएपछि त्यही घरले मान्छेको मनस्थितिलाई कसरी प्रभावित पार्छ ? अठार वर्षकै उमेरमा घरबाट टाढिएका लालबहादुर मोक्तानका कुरा सुनौँ– “म स्कुल पढ्दै थिएँ । मेरो पढाइ पनि राम्रो थियो । द्वन्द्धको समय हुनाले दिउँसो किताब बोकेर स्कुल जाने र राति चाहिँ बन्दुक बोकेर युद्घमा हिँड्ने जमात गाउँमा कम थिएनन् । आफूलाई भने त्यतातिर मन लागेन ।

मेरो घर हेटौडा हो । बाजेबोजु सहितको संयुक्त परिवारमा बुवाआमाको प्रमुख पेसा कृषि हो । हाम्रो जग्गा जमिनमा मकै धेरै उत्पादन हुन्छ । त्यस्तै, मिहिनेत गरे धान पनि मनग्य फल्छ । कालोमास, घोरेमास र अरु गेडागुडी पनि फल्छ । वर्षभरि खान अन्न किन्नु पर्दैन । बरु बढी भएको अन्नपात बेचेर घरखर्च चलाउन सजिलो छ ।

सधैँ साँझमा गुडुड्ड गर्दै नयाँ–नयाँ मानिसहरु हाम्रो घर आँगनमा आउँथे । कसले कति खुवाउन सक्छ, त्यो अनुसार उनीहरुको कमाण्डरको आदेशको पालना गर्दै हामीले दैनिकजसो खाना पकाएर खुवाउनु पथ्र्यो । मैले माथि पनि भनिसकेँ, कुनै दिन मलाई त्यो जमातमा मिसिन मन भएन । द्वन्द्धको समय स्कुल जान पनि कुन बेला कस्तो परिस्थिति आउँछ, ठेगान नभएपछि बिस्तारै पढाइ छुट्यो । त्यसपछि गाउँले दाइहरुको पछि लागेर काठमाडौं आएँ ।

लाल बहादुरको विचारमा धन मानिसको अनिवार्य आवश्यकता हो तर कर्म नगरी त्यो प्राप्त हुँदैन । मिहिनेतको फल थोरै होस्, आफ्नो होस् । चित्त बुझाउन सकियो भने जीवनलाई पनि दुःख हुँदैन ।

‘ड्राइभिङ’ सिक्न थालेको पन्ध्र दिनमा नै ‘परफेक्ट’ भएँ म । लाइसेन्स निकाल्न नागरिकता चाहियो । त्यसका लागि गाउँ गएँ । जन्मदर्तामा मेरो उमेर तलमाथि भएको रहेछ । वडा र जिल्ला प्रशासन कार्यालय धाएर त्यो मिलाए पश्चात् नागरिकता बन्यो । अनि, लाइसेन्स झिक्न वातावरण तयार भयो । ‘अल्लारे उमेरको सोचाइ कमाइ राम्रो हुने भए भूइँ छाडेर पश्चिम दिशा उड्न पनि मन नभएको होइन । पासपोर्ट बनाएर साउदी अप्लाइ गरेको थिएँ, भिसा आयो तर कम्पनी राम्रो छैन भनेर थाहा पाएपछि मन मरो । हुन पनि अहिलेसम्म त्यो मेनपावर गएर मैले पासपोर्ट फिर्ता लिएको छुइनँ ।’

लाल बहादुरको विचारमा धन मानिसको अनिवार्य आवश्यकता हो तर कर्म नगरी त्यो प्राप्त हुँदैन । मिहिनेतको फल थोरै होस्, आफ्नो होस् । चित्त बुझाउन सकियो भने जीवनलाई पनि दुःख हुँदैन । काठमाडौंको एक्लो बसाइँमा उनलाई साथीको जरुरी भयो, बिहे गरे । त्यो बेला श्रीमती गार्मेन्ट उद्योगमा काम गर्थिन् । उनी ट्याक्सी चलाउथे । दुई जनाको कमाइ महिनावारी खर्च कटाएर कति बचत हुन्थ्यो होला र ! जेहोस्, प्रेमिल जोडीको गुजारा राम्रोसँगनै चलेको थियो । लालबहादुरको भनाइ अनुसार जब बच्चा जन्मियो, श्रीमती गृहिणी भइन् । गरिरहेको काम नछाड्ने भनेर के गर्नु ? सानो बच्चाको स्याहार सुसार कसले गर्ने ?

उनका पारिवारिक सदस्य गाउँमै छन् । उसो त लालबहादुरलाई पनि गाउँको कम माया लाग्दैन तर यता दुईटी छोरीहरुको शिक्षामा आच आउन नदिन अहोरात्र मिहिनेत गर्छन् । यो ट्याक्सीमा कुन–कुन सेवा छ ? भन्ने मेरो प्रश्नको जवाफमा लालबहादुर भन्छन्, “पठाओ र इन्ड्राइभ पनि चलाउँछु । बेला मौकामा कन्ट्याकमा पनि हिँड्छु । नेपालको सीमाना पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्म सबै घुमेँ । मेची पारी दार्जिलिङ पनि पुगेँ । प्राकृतिक दृश्य अवलोकनसँगै मान्छेहरुलाई अनवरत सेवा दिएको छु ।

साहुको ट्याक्सी हो । उहाँलाई दैनिक पन्ध्र सय बुझाउनु पर्छ । आवश्यकता अनुसार तेल आफैँले हाल्नुपर्छ, पाटपुर्जामा समस्या आयो भने साहुले नै बनाइदिनु हुन्छ । म राति ट्याक्सी चलाउदिनँ । खट्न सके नौँ बजेपछि ‘डेडी’ भाँडा लिन पाइन्छ, तर शरीरलाई आराम पनि त चाहियो नि । कतिले भन्छन्, ट्राफिक प्रहरीले अनावश्यक दुःख दिन्छ तर होइन । मेरो अनुभव आफूले गल्ती गरे उसले समाउने हो । धुलो, धुवा र हिलोको सकस झेलेर हाम्रै शान्ति सुरक्षाको निम्ति सडकमा तैनाथ ती प्रहरी कर्मचारीलाई किन ननिको देख्नु ? नियम विपरित काम गर्न नपाएको झोकमा दोष दिन खोज्नु राम्रो हुँदैन । कि त प्रमाणसहित बोल्नु प¥यो ।

‘थोरै पढाइको अर्थ खाडी मुलुकमा जोतिन जानु हो । दुनिया ऋणपान गरेर यहाँको पन्ध्रबिस हजार तलब खान किन हौसिनु ? त्यो पनि घर परिवारबाट ठाढा भएर । आधा गाग्री पानी छल्के जसरी मनमा कुरा खेलाएर जीवनलाई कमजोर पार्नु भन्दा गरिरहेको काम नै ठीक छ ।’

भर्खर भर्खर ट्याक्सी चलाउन थालेको बेला भाँडै नतिर्ने, चालकलाई धम्क्याउने, उल्टै पैसा हालेर रक्सी किन्न लगाउने र दिनभरि घुमेर साँझमा ‘ऊ त्यो देखिएको मेरो घर हो, तिमीलाई आवश्यक परे पैसा लिन आऊ’ भनेर सुइत्त कता लाग्थे, लाग्थे । त्यसबेला आफूलाई भने हिनताबोध भएर निरासाको बादलले ढाक्थ्यो तर पनि विकल्प खोजिनँ । गर्दै जाउँ केही नलागे हेटौडामा खेती गरेर खान्छु, भन्ने आँटले सधैँ साथ दियो, मलाई ।

देशमा गणतन्त्र ल्याउन पाए केके न हुन्छ भन्थे तर खोई के भयो ? ट्याक्सीमा चढ्नेहरु अस्थिर सरकारले देशलाई भड्खालामा पु¥यायो भन्छन् । कति नागरिक त एकापसमा बोल्दाबोल्दै भावुक हुन्छन् । हुन पनि त्यतिखेर गाउँमा वातावरण नधमिलिदो हो सायद, मेरो पढाइ पनि छुट्ने थिएन । लाग्छ, किताब, कापी र कलमसँग मेरो नाता टुट्ने थिएन । अहिले कुरो बुझ्दा शिक्षा नै रहेछ, जीवनको सही मार्ग । बाँच्ने र बचाउने ठूलो आधार । कानुनी हतियार । गुड्दै जाँदा देशमा विकल्प नभएका नागरिकसँग ट्याक्सीमा जम्काभेट हुन्छ । तिनीहरुका कुरा सुन्दै त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पुग्छु । औँला भाँचेर हिसाब उतारेको भए त्यो संख्या यकिन हुन्थ्यो तर साध्य छैन…।”

बोलिरहेका लालबहादुरलाई रोकेर त्यसरी नै खादामाला लगाएर ठूलो जहाजमा उड्ने रहर किन पलाएन भाइ ? भनेर सोध्दा उनी भन्छन्, “थोरै पढाइको अर्थ खाडी मुलुकमा जोतिन जानु हो । दुनिया ऋणपान गरेर यहाँको पन्ध्रबिस हजार तलब खान किन हौसिनु ? त्यो पनि घर परिवारबाट ठाढा भएर । आधा गाग्री पानी छल्के जसरी मनमा कुरा खेलाएर जीवनलाई कमजोर पार्नु भन्दा गरिरहेको काम नै ठीक छ ।

यात्रु ओसारपसार गर्न मिटर नै चलाउँछु म । ‘हाउमच’ भनेको मिटर नखोली गरिने मोलतोल हो । सिभिल ट्राफिकले फरक फरक रुप धारण गरेर ट्याक्सी चेकिङ गरिरहेका हुन्छन् । थाहै हुँदैन ऊ प्रहरी हो कि यात्रु हो तर आफूले गलत बाटो अपनाएको छैन भने किन डराउनु ? आफू भलो त जगत् भलो ।”
मोक्तान भाइले पाँच कक्षाभन्दा माथि पढ्न नसकेको गुनासो घरीघरी दोहो¥याइ रहे । अहिले उनकी ठूली छोरी दश कक्षामा पढ्दै छिन् भने सानी सानै छिन् ।

‘झन्डै डेढ दशक भयो, मैले श्रम गर्न थालेको । कोठा भाडा तिरेर खाइलाइ खर्च साथै नानीहरुको पढाइमा कति लगानी छ । जेहोस्, जिन्दगी चल्दै छ । पर्खिनु पर्छ, एकदिन समय आउँछ । बिना समय कसरी लक्ष्य प्राप्त हुन्छ ?’ प्रश्नवाचक शैलीमा उनी टुङगिए ।

कुराको बिट मार्ने क्रममा बच्चा पढाउन आफूले जतिसुकै दुःख गर्नुपरे पनि पछि नहट्ने भाव व्यक्त गरे । अब आफ्नै नाउँको ट्याक्सी कहिले बनाउने ? भनेर उधिन्न खोज्दा “रहर छ तर समय नआइ हुँदैन । झन्डै डेढ दशक भयो, मैले श्रम गर्न थालेको । कोठा भाडा तिरेर खाइलाइ खर्च साथै नानीहरुको पढाइमा कति लगानी छ । जेहोस्, जिन्दगी चल्दै छ । पर्खिनु पर्छ, एकदिन समय आउँछ । बिना समय कसरी लक्ष्य प्राप्त हुन्छ ?” प्रश्नवाचक शैलीमा उनी टुङगिए ।

भनिन्छ, उचालेको कुकुरले मृग मार्दैन । त्यस्तै, मान्छेको पनि आफ्नै चाल, लय र गति हुनुपर्छ । आखिर धनीराम दमाईसँग के थियो ? गिट्टी कुटेर कमाएको पाँच सय रुपैयाँले जीवनको धार नै परिवर्तन गरिदियो । त्यही पाँच सयको लगानीले छोरा डाक्टर र इन्जिनियर बनेका छन् । यसरी कर्मको फल आफैँ प्राप्त हुन्छ ।

अर्काको लहैलहैमा लागेर घरमा भएका खसीबाख्रा बेचेर र सरसापट खोजेर पैसाको थैलो कसेर हिँडेकी गोरी तामाङले जीवनमा कति सम्पत्ति कमाइन् ? तुलनात्मक रुपमा ट्याक्सी चालक मोक्तान कर्ममा निकै विश्वास गर्छन् । उनी जे बोल्छन्, सत्य भन्छन् । श्रृङ्गार साधन बिनानै लाली झैँ चम्किएको उनको अनुहारको भाव पढ्दा ‘कर्म गर फलको आशा नगर’ भन्ने निचोडमा पुगेको भान भयो । जो मानिस सत्य हुन्छ, उसलाई भगवान्ले नहेर्ने कुरै हुँदैन । लालबहादुर मोक्तानलाई हाम्रो असिम शुभकामना !

सम्बन्धित शीर्षकहरु

जनजिवन : एउटा युवा शक्ति जसले अस्थायी रुपमा पान व्यापार गरिरहेका छन्

‘कतारको राष्ट्रिय दिवस यहाँका जनताको बफादारी, ऐक्यबद्धता र गौरवको वार्षिक स्मरण पनि हो’

अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी श्रमिक दिवस : अझै चासो र चिन्ता वैदेशिक रोजगारकै

अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवस : विश्वभर मानव अधिकारको अवस्था चिन्ताजनक

नेताको हाइफाई, बदनाम हुँदै ट्रेड युनियन

‘काठमाडौंको रहनसहनमा आदत भइसकेको जीवन एकाएक यता लाग्दा अनौठो मान्ने धेरै हुनुहुन्थ्यो’

‘पीएनओ’ अर्थात नेपाली मुलका नेपालीले खोजेका कुरा

‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

जनजिवन : ‘नाफा घाटा आफ्नो ठाउँमा छ, आफ्नो कामप्रति हामी सधैँ सजग, दृढ र ढुक्क छौँ’

‘सरकारले युवाहरुलाई देशमै उद्यमशिल बनाउने वातावरण सृजना गर्नुपर्छ’-बैकुण्ठ दाहाल