‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

• बिन्दु अधिकारी ढकाल
• कार्तिक १०, २०८१
• 0

नेपालीहरुको महान् पर्व बडादसैँ नजिकिएसँगै खसीबोकाको किनबेच सुरु भएको थियो । चाडपर्वमा हुने खर्च जुटाउन किसानले गाउँ–गाउँबाट बजार पु¥याएर खसीबोका बेच्न थालेका हुन । कति व्यापारीहरु त किसानका घरघर पुगेर अग्रिम रुपमा खसीबोकाको मूल्य तिरेर फर्की सकेका थिए । अर्थतन्त्र चलायमान हुन क्रय विक्रयको ठुलो भूमिका छ । जति बढी कारोबार हुन्छ, अर्थ सक्रियता पनि उती नै चलायमान हुन्छ ।

दसैँ बजार उत्साहजनक हुन मानिसको चाप बढ्नु पर्छ । आफ्नो अर्थ व्यवस्था अनुसार उपभोक्ताले योजना बनाउँछन् । पर्व मनाउनेहरु त्यही अनुसारको तयारीमा जुट्छन् । किनमेल गर्छन् । आफन्त र साथीभाइलाई भेट्छन् भने विशेष परिस्थितिले गर्दा पर्व नमनाउनेहरु घुमफिरको माहोलमा हुन्छन् । भनिन्छ, यात्राले मानिसको भाग्यको उदय हुन्छ । कति संख्या बिना योजना नै यात्रामा हिँड्छन् त कति योजनाबद्घ । जीवन यो जगत् विगततिर फर्केर हेर्दा कस्तो लाग्दो हो रु जसले अँध्यारोमा पाइला चाले । तिनले आफ्नै जीवनलाई कसरी बुझे र डोहो¥याइ रहेका छन् ?

हो, यही सेरोफेरोमा छन्, शंकर मिजार । त्यो बेलाको स्मरण गर्दै उनी भन्छन्– “म काठमाडौं आउदा १० वर्षको थिएँ । मेरो घर नुवाकोट हो । गाउँका ५/६ जना बच्चैबच्चा हिँडेका थियौँ, बालाजु आइपुगेछौँ । हातमा सुको पैसा थिएन । हामीलाई भोक लाग्यो, के खानु ? चावेलमा गार्मेन्ट कारखाना छ, त्यहाँ धागो कात्ने काम पाइन्छ भनेर कतै सुनेको हुनाले त्यतै सोझियौँ । साहुसँग मागेरै काम ग¥यौँ र भोक मार्न सहज भयो । केही दिन काम गरिसकेपछि, साथीहरु घर फिरे म भने यहीँ रहेँ ।

घरमा आमाबुवा, यौटा भाइ र दुईटी बहिनीलाई छोडेर हिँडेको म । यता आएपछि गाउँ फर्कन मन लागेन । हो, पटक्कै लागेन । दुःख भए पनि सहर भनेको सहर हो । यहाँ यति ठुलाठुला घर, झिलिमिली बिजुली बत्ती, फराकिलो सडक यस्तै केकेले मन तानो, तानो । र त म अड्केँ । पढाइ लेखाइ भनेको के हो ? किन पढ्नु पर्छ ? बुझ्नै नपाइ मैले घर छोडेँ । वास्तवमा भन्नु पर्दा त्यतिखेर भागेर हिँडेको थिएँ म

घरमा आमाबुवा, यौटा भाइ र दुईटी बहिनीलाई छोडेर हिँडेको म । यता आएपछि गाउँ फर्कन मन लागेन । हो, पटक्कै लागेन । दुःख भए पनि सहर भनेको सहर हो । यहाँ यति ठुलाठुला घर, झिलिमिली बिजुली बत्ती, फराकिलो सडक यस्तै केकेले मन तानो, तानो । र त म अड्केँ । पढाइ लेखाइ भनेको के हो ? किन पढ्नु पर्छ ? बुझ्नै नपाइ मैले घर छोडेँ । वास्तवमा भन्नु पर्दा त्यतिखेर भागेर हिँडेको थिएँ म ।”

दश वर्षको बच्चाको कत्रो हिम्मत ? त्यो समयलाई कसरी सम्झिनु हुन्छ ? भनेर उधिन्न खोज्दा शंकर भन्छन्– “खै दिज्यू, मलाई नै थाहा छैन । के को आँटले हिँडेँ । गाउँबाट सँगै आएका साथीहरु घर फर्किने भनेर गए तर म टसमस भइनँ । फगत एक्लो हुँदा पनि रित्तो महसुस भएन । समयले जुराएरै हो कि, फुपाजु (माइला रोक्का) सँग भेट भयो । उहाँले आफ्नो घर लैजानु भो र पढ्नु पर्छ भनेर मलाई स्कुल भर्ना गर्दिनु भयो ।

२०४९ सालको कुरा हो, क ख सिकेकाहरु दुई कक्षामा पढ्दा रहेछन् । लेख्न पढ्न केही नजान्ने मलाई कक्षा एकमा राखियो । के लेख्नु, कसरी लेख्नु ? साथीहरु पनि त्यस्तै । संगतको फल मैले पढिनँ । अहिले नाम लेख्नसम्म आउछ । मलाई फुपाजुले धेरै माया गर्नु भयो । त्यो बेलादेखि अहिलेसम्म पनि साखे सन्तानले झैँ लाडप्यार पाएको छु ।”

शंकरका बुवाले सधैँ अर्कैको मेलामा हली काम गरेर जीवन निवार्ह गरे । त्यो बेला कृषि कार्यमा बाहेक अरु पेसा हुन्छ भनेर बुवालाई थाहै नभएको कुरा छोरा शंकरले खुलाए । नुवाकोट काठमाडौंबाट टाढा होइन । गाडी गुड्ने सडक नहुँदा एक दिन (पूरै खर्च नहुने) त्यो बाटो यतिखेर बालाजुबाट गाडी चढेको डेढ घण्टामा आफ्नो घरको आँगनमै पुगिन्छ भन्छन्, शंकर ।

आमाबुवा गाउँमै हुनुहुन्छ । भाइ इन्डियामा रोजगार गर्ने हुनाले उसको आम्दानी मेरो भन्दा राम्रो छ । यता, म र मेरी श्रीमती अनि छोरो बस्छौँ । हाम्रो एउटै सन्तान ११ कक्षा पढ्ने भयो । उसलाई सरकारी स्कुल पढायौँ । भन्न त र्बोडिङ् स्कुल नै राम्रो भन्छन् । कुरा ठीक होला तर..

उनले अंगालेको पेसाकाबारेमा कुराकानी सुरु गर्दा मेरो मगजमा थुप्रै प्रश्नहरु ठेलमठेल भए । प्रथमतः उनी जुत्ता बनाउने कालीगढ हुन् । ‘शंकर शू सेन्टर’ का मालिक । नयाँ–नयाँ डिजाइनका पार्टी जुत्ताहरु बनाउँछन् र पुराना जुत्ताचप्पल मर्मत गर्नुको साथै ज्याकेट स्प्रे पनि गर्छन् । त्यस्तै, च्यात्तिएका चप्पलजुत्ता टाल्छन्, टास्छन् र टल्काउँछन् । झट्ट हेर्दा उनी निकै साधारण देखिन्छन् । मसिनो स्वरमा बोल्ने उनलाई सोधे “अब भाइको आम्दानी र खर्चबारे कुरा गरौ है । यो व्यवसाय कहिलेदेखि सुरु गर्नु भएको हो ? अनि, परिवार पाल्न कति सहज भएको छ ?”

“मेरो थाप्लोमा त्यत्रो पारिवारिक लोड छैन । आमाबुवा गाउँमै हुनुहुन्छ । भाइ इन्डियामा रोजगार गर्ने हुनाले उसको आम्दानी मेरो भन्दा राम्रो छ । यता, म र मेरी श्रीमती अनि छोरो बस्छौँ । हाम्रो एउटै सन्तान ११ कक्षा पढ्ने भयो । उसलाई सरकारी स्कुल पढायौँ । भन्न त र्बोडिङ् स्कुल नै राम्रो भन्छन् । कुरा ठीक होला तर…।”

बोलिरहेका शंकरलाई रोकेर मैले सोधेँ– “आफ्नो सिप छोरालाई किन नसिकाउने ? कुनै दिन यहाँ पसलमा आएको वा ल्याएको रेकर्ड छ ? कि, बाउले के काम गर्छन्, यसबारे छेउकुना थाहै छैन ?” “हजुरले ठीक सोध्नु भयो । हाम्रो छोरो यहाँ आएको छैन । भक्तपुर पलासेदेखि कोटेश्वर टाढै पर्छ । फेरि, पढ्ने बच्चालाई किन यताउता अल्मल्याउनु भन्ने पनि हुन्छ । हुन त बसाइँ र काम नजिकनजिकै भए खाना खादा र होलसेल पुगेर नफर्किउन्जेल आलोपालो हुन्थ्यो ।

मेरी श्रीमतीलाई पुग्ने काम उतै छ । सिजनको बेला खेतबारीमा श्रम गर्न पाइन्छ । दिनको ६/७ सय आम्दानी हुन्छ तर त्यो अस्थायी काम हो । त्यसैमा मात्रै भर नपरेर केही माउ बाख्रा, बोका र लोकल कुखुरा पालेका छौँ । तिनीहरुको रेखदेख गर्न पनि समय चाहिन्छ । यहाँ व्यापार थालेको आठ वर्ष भयो । पसल नआएको दिन म घरमै जुत्ता सिलाउँछु ।

उसो त मेरी श्रीमती नै हतपत आइपुग्दिनन् यहाँ । उनलाई पुग्ने काम उतै छ । सिजनको बेला खेतबारीमा श्रम गर्न पाइन्छ । दिनको ६/७ सय आम्दानी हुन्छ तर त्यो अस्थायी काम हो । त्यसैमा मात्रै भर नपरेर केही माउ बाख्रा, बोका र लोकल कुखुरा पालेका छौँ । तिनीहरुको रेखदेख गर्न पनि समय चाहिन्छ । यहाँ व्यापार थालेको आठ वर्ष भयो । पसल नआएको दिन म घरमै जुत्ता सिलाउँछु । मेरो काममा छोराले त्यस्तो केही सघाएको छैन । ऊ भर्खर त पढ्दैछ, सक्दो वातावरण दिएका छौँ । अहिले नै के भन्नु ? विदेश जाने नजाने उसको इच्छा हो । धेरै ठुलो खर्च गर्न आफूसँग धन हुनु पर्छ । नेपालीको बानी काम चाहिँ नगर्ने अनि मनले ठुलो ठुलो कुरा आँट्ने कसरी पूरा हुन्छ ?”

सटर भाडा महिनाको ५६ सय । कोठाभाडा लाग्दैन भनेर जब शंकरले बताए, किन लाग्दैन ? भनेर सोधेको त आफैँले किनेको तीन आना घडेरीमा छाप्रो बनाएका रहेछन् । अनि, जग्गा किन्न अर्थ कसरी सङ्कलन भयो ? भन्ने मेरो जिज्ञासामा शंकर भन्छन्– “केही रकम आफूसँग थियो । फुपाजुले आधा हाल्दिनु भयो । नपुग अरु ऋण काढेँ । यहाँसम्म आइपुग्न खट्नु खटेको छु । अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ । अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ ।

पहिला जस्तो बजार चहलपहल छैन तैपनि सुर छोड्नु भएन । स्कुल, अफिसका जुत्ता बनाउदा होलसेलबाट कच्चा पदार्थ किनेर म आफैँ सिलाउँछु । मानौँ, कुनै जुत्ता ८०० मा बिक्यो भने खर्च कटाएर ३०० फाइदा हुन्छ । लेडिज चप्पलबाट २००, मर्मत गर्नुपर्ने जुत्ताचप्पल प्रतिजोर वरिपरि सिलाउँदा ५ रुपैयाँको धागो लाग्छ । मिहिनेत बापत १०० देखि १ सय ५० सम्म लिन्छु ।

डिजाइन–डिजाइनका धेरै उत्पादन गर्न नसके पनि साधारण जुत्ताचप्पल चाहिने ग्राहकलाई चित्त बुझाउन सकिरहेको छु । दशैं तिहार पछि स्कुलका जुत्ता बिक्छन् । अफिसका जुत्ता बेच्न सिजन कुर्नु पर्दैन । मैले बेच्ने माल अरु हेरी टिकाउ छ । त्यही भन्दै कति टाढाटाढादेखिका ग्राहक आउनु हुन्छ

त्यस्तै, जुत्ता पालिसमा खर्च १० रुपैयाँको हुन्छ भने ग्राहकबाट ५० लिन्छु । काली दल्ने एउटा ब्रस बेच्दा ३० रुपैयाँ फाइदा हुन्छ । काली, कपडाको जुत्ता, तुना, गमलगायत सामान मेरो पसलमा पाइन्छ । डिजाइन–डिजाइनका धेरै उत्पादन गर्न नसके पनि साधारण जुत्ताचप्पल चाहिने ग्राहकलाई चित्त बुझाउन सकिरहेको छु । दशैं तिहार पछि स्कुलका जुत्ता बिक्छन् । अफिसका जुत्ता बेच्न सिजन कुर्नु पर्दैन । मैले बेच्ने माल अरु हेरी टिकाउ छ । त्यही भन्दै कति टाढाटाढादेखिका ग्राहक आउनु हुन्छ ।”

शंकरलाई आफ्नो काम बाहेक राजनीति मन पर्दैन अरे । सानै उमेरदेखि त्यतातिर ध्यान गएन भने । देशमा जुन नेता प्रधानमन्त्री–मन्त्री भए पनि अनुहार हेर्दा राम्रो लाग्छ, भन्दै आफू पनि मुसुक्क मुस्कुराए । उनलाई टहरो नबनाउदासम्म अलि तनाव थियो, जब त्यो काम पूरा भयो । तनाव छैन ।

बिहान चाँडै घरबाट हिँडेका शंकर बेलुका ८/९ बजेमात्रै घर पुग्दा रहेछन् । बिहानको खाना होटलमा खाने बेलुका घरमा यही दिन चर्या बताए । भक्तपुर पलासेबाट कोटेश्वर सार्वजनिक गाडीमा ओहोरदोहोर गर्दा रहेछन् । पसल अगाडि उभ्याएको सवारी उनको त्यो साइकल होलसेल जानआउन काम लाग्छ भने । मोटर साइकल किन्नु परो नि कि, रहर लाग्दैन ? भन्ने मेरो प्रश्नमा उनले भने– “किन नलाग्नु ? कति लाग्छ, लाग्छ । मैले कति वर्ष अघि लिएको मेरो लाइसेन्स रिन्यू गर्दै राख्दै…!” वाक्य टुङग्याउन छोडेर उनी एक हलको मेलो हाँसे, हँसाए ।
दसैँमा घर जाने नजाने टुङ्गो भई नसकेको बताए । वर्ष दिनमा आउने चाड परिवारसँगै नुवाकोट पुग्न मन छ । उता, घरमा वृद्घ आमाबुवा छन् । भाइबुहारी र केटाकेटी छन् । मैले भनेँ, दसैको रमाइलोमा रक्सी पिउने होला नि ? उनको विचारमा आफूले रक्सी खाने हो । त्यसले खाने गरी पिइयो भने जीवन सकिगो नि !

उनी कतै गएनन्, यहीँ काठमाडौंमा छन् । जति आपत् विपत् जेजे परे पनि काममै धुन भयो । धेरै कमाउन उनलाई विदेश जानु छैन, म यो हुँ र यसो गर्छु भनेर कतै धाउनु पनि छैन । सुकर्मी शंकर बिहानदेखि बेलुकासम्म पसलमा बसेर खट्दा खर्च कटाएर दैनिक हजार–बाह्रसय फाइदा गर्छन् । नयाँ नयाँ जुत्ताचप्पल बनाउँछन्, पुराना सिलाउँछन् । दैनिक आर्जन गरेको रकम मध्ये केही प्रतिशत फाइनान्समा राख्छन्, ताकि भाडा तिर्ने बेला थपक्क झिक्न पाइयोस् ।

शंकरको ससुराली भक्तपुर नै रहेछ । उनको घरबाट नजिकै पर्छ अरे । “आआफ्नो कामधन्दा हुनाले ओहोरदोहोर गरिरहन फुर्सद हुँदैन । दुःख बिमार हुँदा र जानै पर्ने दिनमा मात्र ससुराल गइन्छ । सधैँ बिहान बेलुकै जतिबेला पनि गए आफ्नो महत्व नै घट्छ ।”

दश वर्षको उमेरमा घर छोडेर हिँडेका शङ्करलाई सुनेर म तीन छक्क परेँ । उनका कुरा सुन्दै जाँदा कुनै सिनेमा हेरेको आभास भयो । पर्दामा देखाइने कथावस्तु पनि जनजीवनका यस्तै यस्तै घटना क्रम हुन् । त्यहाँ कलाकारले अभिनय गर्छन् । गीतकारका शब्दलाई संगीतकारले प्राण दिएको हुन्छ । अनि, गायकले गाउछन् तर यी शंकर अर्गानिक कलाकार हुन् । हो, तारिफ गरेर नसकिँदो छ, उनको अभिनय कला !

औपचारिक कक्षा पढेका छैनन् तर उनीसँग हातमा सिप छ । त्यो सिपलाई कसरी सही किसिमले प्रयोग गर्ने भन्ने विवेक र बुद्घि छ । आफूसँगै काठमाडौं आएका साथी लामो समय यता नबसेर गाउँ नै फर्के । कोही ‘ड्राइभर’ भए, कोही आर्मी, पुलिस बने त कोही खाडी मुलुक गए ।

उनी कतै गएनन्, यहीँ काठमाडौंमा छन् । जति आपत् विपत् जेजे परे पनि काममै धुन भयो । धेरै कमाउन उनलाई विदेश जानु छैन, म यो हुँ र यसो गर्छु भनेर कतै धाउनु पनि छैन । सुकर्मी शंकर बिहानदेखि बेलुकासम्म पसलमा बसेर खट्दा खर्च कटाएर दैनिक हजार–बाह्रसय फाइदा गर्छन् । नयाँ नयाँ जुत्ताचप्पल बनाउँछन्, पुराना सिलाउँछन् । दैनिक आर्जन गरेको रकम मध्ये केही प्रतिशत फाइनान्समा राख्छन्, ताकि भाडा तिर्ने बेला थपक्क झिक्न पाइयोस् । उनी भन्छन्, “ऋण छैन भन्दा ५० हजार जति होला !”

यहाँ के गर्नु ? गरिखाने ठाउँ छैन, भएन । यस देशमा केही केही नै हुँदैन भनेर भौतारिरहेको दुनियामाझ शंकरलाई भेटेर उनको जीवन पढ्दा स्वयंलाई आड मिलेको आभास भयो । त्यो अविचलित मुहारले यही कुरा प्रष्ट्यायो । मान्छेले आफ्नो श्रमबाट परिवार पाल्छन् । श्रीमान् श्रीमती मिलेर अघि बढे मेलो सजिलै सर्छ ।

समाज भनेको पनि मान्छे नै हो अर्थात् मान्छे मान्छे मिलेर बसेको बस्तीलाई समाज भनिन्छ । शंकरको कर्मलाई राष्ट्रले सम्वोधन गरेर उचित सम्मान गर्नुपर्छ । देशमा यस्ता युवा कति छन्, तिनको पहिचान गर्न सकियो भने हातमा दही जमाउनेहरुका लागि उदाहरणीय त हुन्छन् नै कतिका लागि प्रेरणाका स्रोत पनि बन्छन् । कर्मी मौरी शंकरका आगामी दिन अझै सशक्त र सफल रहुन् ।

सम्बन्धित शीर्षकहरु

‘अरुको पसलमा काम गर्दै सिप सिकेँ, अहिले त्यही सिपले काम दिएको छ’ : शंकर मिजार

जनजिवन : ‘नाफा घाटा आफ्नो ठाउँमा छ, आफ्नो कामप्रति हामी सधैँ सजग, दृढ र ढुक्क छौँ’

‘सरकारले युवाहरुलाई देशमै उद्यमशिल बनाउने वातावरण सृजना गर्नुपर्छ’-बैकुण्ठ दाहाल

ओम शान्ति धर्मको वृतान्त बुझेपछि यसले मेरो मन नै छोयो : शुसिला गौली

देश चलाउनेलाई चिच्याएर भन्न मन लाग्छ –‘भुइ मान्छेलाई किन हेर्दैनौ ?’

सरकारका सय दिन र रास्वपाको जोखिमी यात्रा

स्वदेशमै श्रम गरिरहेका बाबु भन्छन : ‘सबै पाटीको सरकार बनो तर गरिब जनताले रोजगारी पाएनन्’

स्वदेशमै श्रम गरिरहेका मोहन भन्छन– ‘मेहनत गरे विदेशकोभन्दा धेरै आम्दानी यही गर्न सकिन्छ’

राज्यको गलत नीतिका कारण युवाहरु धमाधम पलायन

कतारका राजाको नेपाल भ्रमण : ‘नेपाली श्रमको मूल्य उठाउने सुनौलो मौका’